Pamiętnik TLW 2013
Znaczenie Towarzystwa Lekarskiego Druskienickiego dla rozwoju Druskiennik
Andrzej KIERZEK
Jadwiga KUCIEL-LEWANDOWSKA
Małgorzata PAPROCKA-BOROWICZ
Andrzej POZOWSKI
Znaczenie Towarzystwa Lekarskiego Druskienickiego dla rozwoju Druskiennik
Polskie stowarzyszenia lekarskie mają przeszło dwóchsetletnią tradycję. Już w 1805 r. założono Wileńskie Towarzystwo Lekarskie, pierwsze stowarzyszenie lekarskie na ziemiach polskich, którego prezesem został Jędrzej Śniadecki (1768-1838), wybitny uczony polskiego Oświecenia. Piętnaście lat później powstało Towarzystwo Lekarskie Warszawskie, założone przez Augusta Ferdynanda Wolffa (1768-1846). Oba te towarzystwa wydawały swoje periodyki. Wychodzący od 1812 r. „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Wileńskiego”, pierwsze polskie czasopismo medyczne o charakterze naukowym oraz „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”, ukazujący się od 1837 r. do 1938 r. i wznowiony kilkanaście lat temu, stanowiły forum dla lekarzy trzech zaborów. W tych to czasopismach ogłaszano przede wszystkim ciekawe prace kazuistyczne, a także naukowe rozprawy1.
Krzysztof Brożek twierdzi, że w podnoszeniu kwalifikacji lekarzy na ziemiach polskich wytworzyły się dwa nurty: społeczny i instytucjonalny. Ten pierwszy w postaci działalności towarzystw lekarskich rozpoczął się w początkach XIX stulecia, natomiast nurt instytucjonalny w postaci kursów – od początku XX wieku2. W stuleciach XIX i XX nastąpił bowiem w medycynie niezwykle intensywny rozwój dyscyplin podstawowych i nauk klinicznych. Studia uniwersyteckie stały się niewystarczające do wykonywania zawodu; zaistniała więc potrzeba doskonalenia podyplomowego lekarzy.
Kolejne, po wileńskim i warszawskim, towarzystwa naukowe były towarzystwami ogólnolekarskimi regionalnymi, od końca XIX wieku wraz z wyodrębnianiem się lekarskich specjalizacji – powstawały towarzystwa specjalistyczne. W pewnym okresie czasu pełniły one także rolę stowarzyszeń broniących interesów zawodowych oraz rolę samorządów3.
Jerzy Woy-Wojciechowski zauważa, że w okresie 1805 do 2005 r. polskie stowarzyszenia lekarskie w niepodległej Polsce istniały tylko przez 37 lat, po odliczeniu lat zaborów, okupacji hitlerowskiej oraz totalitarnej sowieckiej supremacji4.
Lekarze II Rzeczypospolitej byli zorganizowani w następujące stowarzyszenia: samokształceniowe, naukowe towarzystwa ogólne i specjalistyczne, lekarskie związki zawodowe oraz samorządowe izby lekarskie5.
Jednym z najważniejszych uzdrowisk na ziemiach polskich były Druskienniki. Uzdrowisko zostało założone przez Stanisława Augusta Poniatowskiego dekretem z 1794 r. Wzmianki o nim istniały już w XVI wieku. Jest to urokliwa miejscowość położona na dwóch tarasach na brzegu Niemna przy ujściu Rotniczanki, wśród lasów, nad malowniczym jeziorem Druskonie. O miejscu tym tak pisał dziennikarz „Athaeneum”: „Druskieniki6 dziś są zmniejszonym ale wiernym obrazem Polesia, Podlasia i Litwy”7.
Prawdziwą wartość Druskiennik stanowi kilkanaście leczniczych źródeł, zimnych radoczynnych solanek chlorobromowych, o znacznej wartości terapeutycznej. Bogactwo uzdrowiskowych tworzyw uzupełnia znakomita borowina, wydobywana z sąsiednich torfowisk8.
Historię tego urokliwego nadniemeńskiego uzdrowiska autorzy przedstawili w odrębnych publikacjach9.
Towarzystwo Lekarskie Druskienickie powstało 26 lipca 1926 r. podczas zjazdu lekarzy odbywającego się w tym uzdrowisku10. 23 lekarzy praktykujących w Druskiennikach, jak i 20 leczących się wówczas w uzdrowisku, upatrywało konieczność założenia lekarskiego towarzystwa w celu usprawnienia miejscowego lecznictwa. Zebranie organizacyjne zostało poprzedzone działaniami takich lekarzy, jak Marian Obiezierski, Leon Szajerowicz i prof. Stanisław W. Ciechanowski11.
Statut ułożony przez profesorów Ciechanowskiego, Jana Mazurkiewicza12, Antoniego Leśniowskiego13, doktorów Jakiemowicza i J. Pieniążka w jasny sposób określał cel Towarzystwa:
„1. Pielęgnowanie i postęp nauk lekarskich i medycyny praktycznej, ze szczególnym uwzględnieniem fizjoterapji,
2. badania naukowe Druskienik oraz starania o rozwój i udoskonalenie Zdrojowiska,
3. sprawy zawodu lekarskiego,
4. propaganda Druskienik,
5. działalność popularyzatorska w zakresie higieniczno-lekarskim i fizyczno-wychowawczym”.
Cele były więc szerokie i uwzględniały wszelkie aspekty prawidłowego zawodowego oraz naukowego funkcjonowania w nowoczesnym uzdrowisku.
Pierwszym prezesem Towarzystwa wybrano prof. Edwarda Żebrowskiego14, który w czasie inauguracyjnego zebrania zapoznał audytorium z nienagannie naukowo przygotowanym odczytem pt. „Wartości lecznicze Druskienik”. W 1926 r. odbyły się jeszcze dwa posiedzenia; na pierwszym prof. Sergiusz Schilling-Siengalewicz15 wygłosił referat „O witaminach”, a na drugim prof. Wacław Jasiński16 – „W sprawie leczenia kąpielami solankowemi dzieci w Druskienikach”.
W roku następnym prezesem został prof. Jasiński, a wiceprezesem dr Szajerowicz. Uchwałą walnego zgromadzenia przekazano 100 złotych na budowę przyszłego Instytutu Balneologicznego w Krakowie oraz zgłoszono wolę przystąpienia Towarzystwa Lekarskiego Druskienickiego do Polskiego Towarzystwa Balneologicznego. Wykłady naukowe wygłaszali profesorowie Schilling-Siengalewicz o energii promieniotwórczej i Jasiński, zdając sprawozdanie ze zjazdów pediatrów polskich w Wilnie. Dr Eugenia Lewicka17 przedstawiła technikę stosowania kąpieli słoneczno-powietrznych w Druskiennikach, a dr Obiezierski zapoznał zebranych o roli hormonów płciowych.
Towarzystwo Lekarskie Druskienickie chcąc przyspieszyć realizację budowy Instytutu Balneologicznego zorganizowało w sierpniu 1927 r. imprezę w kinie „Bajka”, z której dochód przeznaczono na ten cel. Odbyło się zarazem posiedzenie naukowe, na którym zaproszony z Krakowa prof. Ludomił Korczyński18 zapoznał słuchaczy ze specjalizacją polskich zdrojowisk solankowych. Na kolejnym zebraniu, w sierpniu tegoż roku, dr Girszowicz poruszał problemy dietetyki w uzdrowiskach. W lipcu 1928 r. dr Szajerowicz informował o najnowszych badaniach na temat fizjologicznych podstaw fizjoterapii, dr Pietkiewicz – o stanie sanitarnym Druskiennik, dr Paradistal – o szczepieniach ochronnych wg Calmetta, a prof. Schilling-Siengalewicz – o działaniu endokrynnym wątroby.
W latach 1928-1929 na prezesa wybrano prof. Schilling-Siengalewicza. W 1928 r. przypadała pięćdziesięcioletnia rocznica śmierci wybitnego polskiego balneologa prof. Józefa Dietla19. Z tej okazji zorganizowano uroczystą sesję poświęconą jego pamięci z udziałem licznych osobistości bawiących wówczas w Druskiennikach.
Prezesem Towarzystwa w latach 1929-1930 był Wacław Jasiński, a wiceprezesem dr Talheim. Doszli nowi prelegenci: doc. Edward Stanisław Czarnecki20 mówił o nowotworach doświadczalnych, prof. Bronisław Nikodem Rydzewski21 informował o geologii źródeł druskiennickich, prof. Stanisław Hiller22 przedstawił zagadnienie głodu jako czynnika biologicznego. Zorganizowano także na terenie uzdrowiska „Dni zdrowia”.
W 1930 r. zmarł pierwszy prezes Towarzystwa i jego członek honorowy prof. Żebrowski. Uczczono jego pamięć zorganizowaniem akademii żałobnej.
W latach 1930-1931 prezesem wybrano ponownie prof. Schilling-Siengalewicza, a wiceprezesem dr. Aleksandra Talheima. Aktywny doc. Czarnecki zapoznawał lekarzy z odruchami warunkowymi i odpornością, prof. Aleksander Januszkiewicz23 – z nadciśnieniem tętniczym.
W czerwcu 1931 r. tragicznie zmarła dr Eugenia Lewicka. Jej niespodziewany zgon dotknął lekarzy oraz społeczeństwo Druskiennik. Kolejnym prezesem został prof. Stanisław Karol Władyczko24, a wiceprezesem dr Talheim.
Działalność Towarzystwa Lekarskiego Druskienickiego, jak podaje historyk medycyny dr Krzysztof Brożek, autor pracy „Polskie stowarzyszenia lekarskie 1805-1951″, trwała do 1939 r. Była ona przedmiotem publikacji S. Schilling-Siengalewicza z 1931 r., skąd autorzy niniejszego doniesienia czerpali przedstawione wyżej fakty25. Dalsze dzieje Towarzystwa nie są, niestety, udokumentowane.
Schilling-Siengalewicz sądził, że działalność propagandowa i popularyzatorska nie została szerzej rozwinięta, być może i z powodu małego kontaktu z Towarzystwem Przyjaciół Druskiennik. Na szersze poczynania uzdrowiska nie pozwalał także krótko trwający sezon leczniczy. Schilling-Siengalewicz zauważał także sprawę „przeludnienia lekarskiego na terenie Druskienik, które z czasem mo(gło) pociągnąć za sobą niepożądane skutki tak dla lekarzy, jak i zdrojowiska”26.
Dla ścisłości historycznej podać trzeba, że liczba kuracjuszy w polskich uzdrowiskach w czasie II Rzeczypospolitej stopniowo wzrastała od r. 1920, w którym było ich ponad 67 tysięcy, do ponad 267 tysięcy w 1937 r.27.
Towarzystwo Lekarskie Druskienickie nie działało długo. Trzynaście lat to niewiele. Autorzy niniejszej pracy, dokumentując dostępne źródłowo pięć lat jego działalności, mają za zadanie pokazać, że była to działalność ze wszech miar merytoryczna. Obejmowała ona przede wszystkim problemy medyczne, nie tylko naukowe, ale i mające także aspekt praktyczny, zagadnienia dotyczące innych spraw życia uzdrowiska. Zarząd Towarzystwa tworzyli, oprócz lekarzy zdrojowych, także samodzielni pracownicy nauki, przeważnie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Większość prelegentów w owym okresie stanowili także naukowcy z wysokim cenzusem. To podnosiło rangę uzdrowiska. Dochodziło do tego, że Druskienniki, obok Krynicy, Buska, Truskawca i innych polskich zdrojowisk, stanowiły w owym czasie główny cel wyjazdów po zdrowie i wypoczynek.
Katedra Fizjoterapii Wydziału Nauk o Zdrowiu
Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Kierownik: Dr hab. n. med. Małgorzata Paprocka-Borowicz
1. K. Brożek: Polskie stowarzyszenia lekarskie 1805-1951. Warszawa 2005, s. 13 et passim.
2. K. Brożek: Rys polskiego ruchu lekarskich towarzystw naukowych do roku 1918, „Kultura i Społeczeństwo” 1977, R. XXI, Nr 1, s. 123 et passim.
3. K. Brożek: Polskie stowarzyszenia…, op. cit., s. 13.
4. J. Woy-Wojciechowski: Przedmowa (w:) K. Brożek: Polskie stowarzyszenia…, op. cit., s. 8.
5. K. Brożek: Polskie stowarzyszenia…, op. cit., s. 49.
6. Autorzy niejednokrotnie zmuszeni są używać formy sprzed 1939 r. – Druskieniki.
7. W. Bujakowski: Druskieniki (w:) Zdrojowiska, zakłady lecznicze i stacye klimatyczne w guberniach Królestwa Polskiego i najbliższych guberniach Cesarstwa, pod red. H. Dobrzyckiego. Warszawa 1896, s. 67; xxxx: Druskieniki. Athaeneum 1843, Oddz. III, T. I, s. 201.
8. S. Sterling-Okuniewski: Druskieniki. Pol. Gaz. Lek. 1925, T. VI, Nr 16, s. 374-375; S. Grzegorzewski: Przewodnik po Druskienikach i okolicy. Warszawa 1908, s. 49; L. Korczyński: Dwa dni nad Niemnem w Druskienikach. Pam. Pol. Tow. Baln. 1927, T. VI, s. 214; K. Zaleski: Obecny stan Druskienik i warunki lecznicze miejscowe. Warszawa 1902, s. 4.
9. Kierzek, J. Kuciel-Lewandowska, A. Pozowski, M. Paprocka-Borowicz: Z przeszłości Druskienik. Cz. I. Przeg. Lek. 2012, T. LXIX, Nr 4, s. 163-167; A. Kierzek, J. Kuciel-Lewandowska, A. Pozowski, M. Paprocka-Borowicz: Z przeszłości Druskienik. Cz. II. Przeg. Lek. 2012, T. LXIX, Nr 4, s. 168-170.
10. S. Schilling-Siengalewicz: Kilka słów o działalności T-wa Lekarskiego w Druskienikach. OndynaDrusk. Źródeł 1931, R. III, Z. 3-4, s. 14-16; J. Siedlecka: Druskienniki nad Niemnem. Warszawa 1997, s. 69.
11. Stanisław Witalis Ciechanowski (1869-1945), anatomopatolog, lekarz praktyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
12. Jan Mazurkiewicz (1891-1947), profesor psychiatrii.
13. Antoni Leśniowski (1867-1940), profesor chirurgii Uniwersytetu Warszawskiego.
14. Edward Żebrowski (1874-1930), internista, prezes Towarzystwa Internistów Polskich.
15. Sergiusz Schilling-Siengalewicz (1886-1951), profesor, specjalista medycyny sądowej, toksykolog.
16. Wacław Jasiński (1881-1936), profesor pediatrii w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie.
17. Eugenia Lewicka (1896-1931), lekarz fizjoterapeuta, pionierka polskiej medycyny sportowej.
18. Ludomił Korczyński (1867-1936), balneolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
19. Józef Dietl (1804-1878), profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, internista, pionier polskiej balneologii.
20. Edward Stanisław Czarnecki (1892-1970), profesor fizjologii w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie oraz Akademii Medycznej w Poznaniu.
21. Bronisław Nikodem Rydzewski (1884-1945), profesor geologii.
22. Stanisław Hiller (1891-1965), histolog i embriolog, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz Akademii Medycznej w Gdańsku.
23. Aleksander Januszkiewicz (1872-1955), profesor chorób wewnętrznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
24. Stanisław Karol Władyczko (1878-1936), profesor neurologii i psychiatrii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie.
25. S. Schilling-Siengalewicz: Kilka słów o działalności T-wa Lekarskiego w Druskienikach. Ondyna Drusk. Źródeł 1931, R. III, Z. 3-4, s. 14-16; K. Brożek: Polskie stowarzyszenia lekarskie 1805-1951. Warszawa 2005, s. 108.
26. S. Schilling-Siengalewicz: …, op. cit., s. 16.
27. S. Prus: Uzdrowiska w okresie międzywojennym. Probl. Uzdr. 1973, Z. 9 (75), s. 221 etpassim; J. W. Kochański: Historia powstania i rozwoju Polskiego Towarzystwa Balneologii i Medycyny Fizykalnej. Baln. Pol. 2006, T. XLVIII, Nr 1, s. 58.