Pamiętnik TLW 2010
Klinika Neurochirurgii IMDiK PAN w Warszawie i Klinika Neurochirurgii II Wydziału WUM
Zbigniew Czernicki
Jerzy Jurkiewicz
Klinika Neurochirurgii IMDiK PAN w Warszawie (od 1953) i Klinika Neurochirurgii II Wydziału WUM (od 2005)
Profesor Zygmunt Wacław Kuligowski rozpoczął w Polskiej Akademii Nauk na początku lat pięćdziesiątych organizację badań nad ośrodkowym układem nerwowym. On też objął kierownictwo utworzonego w 1951 r. Instytutu Psychoneurologicznego.
W pawilonie czwartym Państwowego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Pruszkowie, pierwszej siedzibie Instytutu Psychoneurologicznego, otwarto oddział neurologiczny i tu w latach 1951-1952 odbywały się pierwsze operacje neurochirurgiczne. Przeprowadzał je w piątki i soboty prof. Lucjan Stępień, który w tym celu przyjeżdżał z Łodzi.
W latach 1953-1954 powstał kliniczny oddział neurochirurgiczny, kierowany przez prof. L. Stępnia z adiunktami – dr Haliną Koźniewską i dr. Tadeuszem Słowikiem oraz asystentami dr. Soleckim, dr. St. Toczkiem i dr. J. Haftkiem. Oddział ten w 1956 r. został przeniesiony do pomieszczeń Kliniki Neurochirurgii
w Szpitalu Dzieciątka Jezus (Państwowy Szpital Kliniczny nr 1). 1 września 1957 roku w Szpitalu Dzieciątka Jezus przy ul. Oczki, obok Kliniki Neurochirurgii prowadzonej przez prof. Jerzego Choróbskiego został powołany Zakład Neurochirurgii PAN, kierowany przez prof. L. Stępnia; zostali w nim zatrudnieni:
dr Tadeusz Słowik, dr Halina Koźniewska, dr Stefan Żarski, na pół etatu dr Janusz Subczyński z Poznania oraz dr Toczek i dr Haftek z Pruszkowa, a także przeniesieni z Łodzi
dr Eugeniusz Mempel i dr Jadwiga Srebrzyńska.
Od 1957 roku tematem wiodącym Zakładu Neurochirurgii PAN było badanie funkcji mowy w aspekcie mechanizmów afazji i agnozji. Zakład Neurochirurgii PAN miał własną książkę operacyjną i oddziałową, ale wszystkie urządzenia i sale operacyjne były wspólne z Kliniką Neurochirurgii AM. W tym czasie prof. Lucjan Stępień przeniósł się z Łodzi do Warszawy.
W roku 1960 Zakład Neurochirurgii został przeniesiony do Szpitala Miejskiego Chirurgii Urazowej przy ul. Barskiej, gdzie po rocznym remoncie rozpoczęto prace kliniczne. W tym czasie aktywnie włączył się do współpracy naukowej psycholog, uczeń prof. Aleksandra Romanowicza Łurii, prof. Mariusz Maruszewski, pracujący na Uniwersytecie Warszawskim od 1962 roku. Profesor M. Maruszewski był obok prof. M. Klimkowskiego współtwórcą polskiej szkoły neuropsychologicznej. Jego pierwsi uczniowie zostali zatrudnieni w Zakładzie Neurochirurgii w latach 1964-1965: mgr Barbara Tubylewicz, Elżbieta Łuczywek, Włodzimierz Łucki, Marek Celiński, którzy podjęli w Polsce badania diagnostyczne i terapię neuropsychologiczną osób z afazją.
Do historii Zakładu przeszły spotkania środowe, które – nawiązując do śród pawłowowskich – wprowadził prof. Jerzy Konorski. Podczas tych spotkań dyskutowano zarówno poszczególne przypadki, jak i teoretyczne mechanizmy funkcjonowania mowy w normie i patologii. Współpraca przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych – a byli wśród nich również językoznawcy, prof. Witold Doroszewski i mgr Halina Mierzejewska – zaowocowała licznymi publikacjami w formie książek, wydawnictw ciągłych, prac doktorskich i habilitacyjnych.
W 1968 roku prof. Lucjan Stępień zrzekł się funkcji kierowniczych i zrezygnował z pracy w Zakładzie Neurochirurgii PAN. Po jego odejściu Zakładem kierowali kolejno prof. dr Stanisław Sierpiński (przez kilka miesięcy, ponieważ we wrześniu1968 r. wyjechał z Polski) i doc. dr Eugeniusz Mempel.
W 1970 roku prof. Adam Kunicki, który przeniósł się z Krakowa do Warszawy, objął stanowisko dyrektora Centrum Medycyny Klinicznej i Doświadczalnej oraz kierownika Zespołu Neurochirurgii. Nastąpiła wówczas zmiana tematu wiodącego Zakładu, priorytetowe stały się prace nad patomechanizmem wewnątrzczaszkowej kompensacji objętościowej. Zmienił się też znacznie skład personalny – z dawnych pracowników pozostali: E. Mempel, J. Szumska i E. Łuczywek; dołączyli do zespołu: Jacek Dziduszko, Witold Grochowski, Jerzy Jurkiewicz, Zbigniew Czernicki oraz Jerzy Szewczykowski, Paweł Dytko, Grzegorz Pawłowski, Zofia Rycembel, Zofia Rap i Stanisław Śliwka. Rozpoczęto intensywne badania patomechanizmów zmian wewnątrzczaszkowych zależności objętościowo-ciśnieniowych w następstwie uszkodzenia układu nerwowego, zarówno w aspekcie klinicznym, jak i doświadczalnym. Nawiązano wówczas ścisłą współpracę z Politechniką Warszawską.
Jednocześnie doc. E. Mempel kontynuował unikalne w Polsce badania osób leczonych operacyjnie metodą stereotaktyczną, cierpiących na padaczkę niepodatną na leczenie farmakologiczne. Leczono także przypadki zespołów parkinsonowskich, hemibalizmu i bólu. Dla celów diagnostycznych rozbudowano metody elektrofizjologiczne. Pracownią elektrofizjologii kierował mgr Roman Stadnicki, w ścisłej współpracy z prof. Remigiuszem Tarneckim z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego. Obok operacji klasycznych w codziennej praktyce klinicznej stosowano: amygdalotomię i hipokampotomię, cingulotomię i thalamotomię.
W tym okresie istniała stała współpraca z Zakładem Neurofizjologii Instytutu Biologii Doświadczalnej w Warszawie im. M. Nenckiego, a w nim z Pracownią Elektrofizjologii prof. Remigiusza Tarneckiego, Pracownią Psychofizjologii prof. Wandy Budohoskiej i prof. Anny Grabowskiej; z Wydziałem Psychologii UW – z prof. Danutą Kądzielawą, z Instytutem Psychiatrii i Neurologii – z prof. Jerzym Kulczyckim, zespołem leczniczo-badawczym chorób zwyrodnieniowych Ośrodkowego Układu Nerwowego – z prof. Marią Barcikowską, z Politechniką Warszawską – z dr. Wojciechem Zabołotnym.
W latach 1968-1978 część pracowników przeniosła się poza granice kraju; byli to: Stanisław Toczek, J. Subczyński, Stanisław Sierpiński, a następnie Tubylewicz, Łucki i Celiński, Szewczykowski, Śliwka, Dydko. Część objęła kierownictwo placówek neurochirurgicznych w Polsce: doc. T. Słowik – Szczecin, doc. H. Koźniewska – Lublin, doc. S. Żarski – Warszawa.
Większość pracowników odbywała staże i prowadziła współpracę z największymi ośrodkami w Stanach Zjednoczonych Ameryki i Europie, podejmującymi problemy funkcjonowania oun: Rosja – Instytuty Neurochirurgii w Moskwie i Petersburgu, Niemcy – kliniki w Bonn, Berlinie i Monachium, Gruzja – Instytut w Tbilisi, Francja – Paryż ze Szpitalem św. Anny i Centre Medico-Chirurgicale Foche, Szwajcaria – ze Szpitalami w Aarau i Bernie, Szwecja – z kliniką w Lund, Stany Zjednoczone Ameryki – Szpital w Filadelfii, Holandia – Szpital w Rotterdamie.
Pod koniec 2001 r., w wyniku braku porozumienia między władzami Instytutu a Dyrekcją Wojewódzkiego Szpitala Chirurgii Urazowej, Klinika zakończyła swoją działalność w Szpitalu przy ul. Barskiej i została przeniesiona do Szpitala Bielańskiego, gdzie trwała adaptacja wolnych pomieszczeń dla potrzeb kliniki. W efekcie utworzono kliniczny oddział neurochirurgii, obejmujący 25 łóżek w salach 2- i 3- osobowych z własnymi węzłami sanitarnymi. W centralnym bloku operacyjnym jedną salę operacyjną wydzielono dla potrzeb neurochirurgii.
16 grudnia 2003 r. ukazało się Zarządzenie nr 57/2003 Rektora Akademii Medycznej w Warszawie, na podstawie którego utworzono z dniem 1 stycznia 2004 r. w II Wydziale Lekarskim Klinikę Neurochirurgii posiadającą status jednostki wydziałowej o kodzie identyfikacyjnym 2W7. P.o. kierownikiem kliniki został dr hab. n. med. Jerzy Jurkiewicz, który począwszy od 1 października 2004 r. pełni funkcję kierownika kliniki na stanowisku profesora nadzwyczajnego.
W tym czasie skład osobowy kliniki obejmował, oprócz kierownika kliniki, następujące osoby: prof. dr hab. n. med. Zbigniew Czernicki, adiunkt kliniki dr hab. n. med. Waldemar Koszewski oraz dwóch uczestników Studium Doktoranckiego – lek. med. Piotr Dąbrowski i lek. med. Adam Warzecha.
Od 2003 r. trwały bardzo intensywne rozmowy i negocjacje na linii Akademia Medyczna – organ założycielski Szpitala Bielańskiego (Prezydent Warszawy) – Rada Warszawy na temat utworzenia w Szpitalu Bielańskim II Oddziału Neurochirurgii, jako bazy dla tworzonej przy II Wydziale Lekarskim Kliniki Neurochirurgii. Na drodze do realizacji projektu trzeba było pokonać bardzo wiele przeciwności administracyjnych i logistycznych. Trzeba było m.in. przeprowadzić adaptację opuszczonych przez Stację Krwiodawstwa pomieszczeń na potrzeby nowo powstałego oddziału. Ostatecznie, dzięki determinacji i ogromnemu poparciu JM Rektora profesora Janusza Piekarczyka oraz ówczesnego Dziekana II Wydziału Lekarskiego prof. Jerzego Stelamchówa, przy życzliwości i pomocy dyrekcji szpitala, sprawę udało się doprowadzić do końca. W dniu 17 marca 2005 r. otwarto klinikę i przyjęto pierwszych chorych do nowych sal.
Związki neurochirurgii bielańskiej z Akademią Medyczną w Warszawie są znacznie dłuższe aniżeli historia istniejącej Kliniki Neurochirurgii II Wydziału Lekarskiego. Zajęcia dydaktyczne w zakresie neurochirurgii ze studentami naszej uczelni prowadził już od 1999 r. prof. dr hab. Zbigniew Czernicki, a od 2001 r. dr hab. Jerzy Jurkiewicz.
Powołanie Kliniki Neurochirurgii II Wydziału Lekarskiego zbiegło się w czasie z bardzo znaczącym przyrostem liczby studentów tego Wydziału. W chwili obecnej pracownicy klinik prowadzą wykłady, seminaria i ćwiczenia dla studentów V roku Wydziału Lekarskiego, studiów Io i IIo stacjonarnych i niestacjonarnych na kierunku fizjoterapia oraz dla studentów English Division. W roku akademickim 2008/2009 obowiązki dydaktyczne kliniki obejmują 2014 godzin (nie licząc godzin dydaktycznych dla studentów studiów zaocznych).
Przy klinice działa Studenckie Koło Naukowe, którego opiekunem został dr n. med. Jarosław Andrychowski. Prace studentów Koła Naukowego były wielokrotnie prezentowane i nagradzane na krajowych i zagranicznych konferencjach i sympozjach (Zagrzeb 2005, Kair 2005, Warszawa 2004, 2006 i 2008).
W latach 2004-2007 pracownicy kliniki byli promotorami 27 prac licencjackich i 19 prac magisterskich. Byli również promotorami (dwukrotnie) i recenzentami (siedmiokrotnie) przewodów doktorskich oraz habilitacyjnych (pięciokrotnie). W latach 2004-2007 byli nagradzani wielokrotnie nagrodami JM Rektora za działalność dydaktyczną i organizacyjną. Pełnili wiele różnych funkcji we władzach uczelni, będąc członkami Komisji Senackich i Wydziałowych; dr hab. Waldemar Koszewski pełnił w latach 2006-2008 funkcję prodziekana ds. Oddziału Nauczania w Języku Angielskim, a prof. nadzw. Jerzy Jurkiewicz od 2005 r. jest pełnomocnikiem Rektora ds. studiów niestacjonarnych (zaocznych) na kierunku fizjoterapia i przewodniczącym Wydziałowej Komisji Rekrutacyjnej.
W latach 2004-2008 pracownicy Kliniki Neurochirurgii ogłosili ponad 120 prac oryginalnych i komunikatów zjazdowych, opublikowanych w czasopismach krajowych i międzynarodowych o wysokim współczynniku oddziaływania.
W roku 2006 Towarzystwo Neurochirurgii Federacji Rosyjskiej nadało tytuł członka honorowego prof. dr. hab. Zbigniewowi Czernickiemu i prof. nadzw. dr. hab. Jerzemu Jurkiewiczowi.
Głównymi problemami prowadzonych w Klinice badań naukowych są :
Ø Leczenie chorób naczyniowych mózgu – temat badawczy: skurcz naczyń patomechanizm, diagnostyka i leczenie – badania doświadczalne i kliniczne.
Ø Leczenie nowotworów – obszarem szczególnego zainteresowania są nowotwory mózgu w okolicach ważnych funkcjonalnie.
Ø Diagnostyka i leczenie wodogłowia.
Ø Choroby kręgosłupa – we wszystkich odcinkach, z zastosowaniem leczenia operacyjnego z użyciem implantów i wielopoziomową stabilizacją.
Ø Urazy czaszkowo-mózgowe – udoskonalenie metod diagnostycznych i terapeutycznych poprzez zorganizowanie sieci telekonsultacyjnej między kliniką a ośrodkami ościennymi, ze zwróceniem uwagi na wewnątrzczaszkowe stosunki objętościowo-ciśnieniowe.
Klinika jest wiodącym ośrodkiem badawczo-leczniczym w kraju i znanym szeroko za granicą w zakresie diagnostyki i leczenia zaburzeń płynu mózgowo-rdzeniowego. Profesor nadzw. dr hab. med. Jerzy Jurkiewicz jest autorem nowej metody operacyjnej, stosowanej w leczeniu paliatywnym wodogłowia obturacyjnego i torbieli pajęczynówki (bezzastawkowy drenaż komorowo- lub torbielowo-lędźwiowy).
Bardzo ważnym momentem w historii Kliniki była zawarta 6 lipca 2006 r. umowa między Akademią Medyczną w Warszawie a Instytutem Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego PAN, mająca na celu rozszerzenie bazy klinicznej służącej dydaktyce oraz prowadzeniu wspólnych projektów badawczych. Istotnym elementem tej umowy jest możliwość korzystania przez pracowników Kliniki z bazy laboratoryjnej i zwierzętarni Instytutu.
Dla realizacji umowy utworzono Grupę Dydaktyczno-Badawczą na bazie Kliniki Neurochirurgii II Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie i Zakładu Badawczo-Leczniczego Neurochirurgii IMDiK PAN (dawna Klinika Neurochirurgii IMDiK PAN). W efekcie powstał ośrodek dydaktyczny i naukowo-leczniczy obejmujący 40 łóżek szpitalnych dwóch istniejących oddziałów klinicznych neurochirurgii Szpitala Bielańskiego, posiadający niezbędne instrumenty i urządzenia do diagnostyki i leczenia najbardziej skomplikowanych zespołów patologicznych ośrodkowego układu nerwowego. Koordynatorem Grupy został prof. Z. Czernicki.
Wykonuje się pełny zakres świadczeń neurochirurgicznych. Do dyspozycji lekarzy neurochirurgów stoją dwie sale operacyjne, wyposażone w mikroskopy, odsysacz ultradźwiękowy, mikrowiertarki, zestaw instrumentarium do stereotaktycznego pobierania biopsji mózgowych itp. Rocznie leczonych jest ponad 1200 chorych i wykonywanych ok. 900 zabiegów operacyjnych. Sukcesywnie rozwijana jest sieć połączeń telemedycznych z licznymi ośrodkami regionalnymi, konsultowanymi przez lekarzy naszej placówki. Tego typu rozwiązanie ułatwia proces diagnostyczny i pozwala na szybsze podejmowanie decyzji dotyczących transportu i leczenia konsultowanych chorych. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż nasz ośrodek był prekursorem tego typu działań w Polsce.
Według zatwierdzonych dla Szpitala Bielańskiego planów inwestycyjnych w ciągu najbliższych dwóch lat ma się rozpocząć budowa nowoczesnego bloku operacyjnego, nowego oddziału intensywnej terapii, kilkudziesięciołóżkowego stacjonarnego oddziału rehabilitacji. Oddziały neurochirurgii zostaną zmodernizowane i powiększone o dodatkowe powierzchnie usługowo-lecznicze i dydaktyczne.
Obsada personalna połączonych ośrodków neurochirurgicznych, Zespołu Kliniczno-Badawczego Neurochirurgii IMDiK PAN i Kliniki Neurochirurgii II Wydziału Lekarskiego WUM, w 2009 r. przedstawiał się następująco:
prof. dr hab. med. Zbigniew Czernicki
prof. nadzw. dr hab. med. Jerzy Jurkiewicz
dr n. med. Jarosław Andrychowski
dr n. med. Jacek Bogucki
lek. med. Maciej Ciołkowski
lek. med. Piotr Dąbrowski
dr n. med. Mariusz Głowacki
lek. med. Mirosław Janowski
dr n. med. Piotr Marszałek
dr n. med. Radosław Michalik
lek. med. Adam Warzecha
dr n. przyrodniczych Ewa Fersten
mgr psycholog Nestor Walasek
Doktoranci:
mgr Anna Gawrysiak
lek. med. Piotr Jasielski
mgr Maciej Malinowski
lek. med. Tomasz Netczuk
mgr Ewa Szczepek
Sekretariat:
mgr Elżbieta Kamińska
Grażyna Kowalczyk