Pamiętnik TLW 2013

Doktor Władysław Stankiewicz

Hanna BOJCZUK

DOKTOR WŁADYSŁAW STANKIEWICZ

(1837-1929) CZŁONEK TLW

Władysław Stankiewicz syn Józefa urodził się w Warszawie 21 kwietnia 1837 roku. W 1850 r. ukończył naukę w szkole podstawowej. Nie mając środków na dalszą naukę, podjął pracę w jednej z warszawskich aptek jako chłopiec na posyłki. Potem zatrudniono go w charakterze przyuczonego pomocnika aptekarza. W 1854 r. zdał egzamin na stopień podaptekarza.

W 1856 r. zapisał się do Szkoły Farmaceutycznej w Warszawie. Jednocześnie z nauką w szkole, samodzielnie przerabiał cały kurs gimnazjalny. Gimnazjum ukończył w 1859 r. jako ekstern. W tym też roku ukończył naukę w Szkole Farmaceutycznej, otrzymując stopień prowizora farmacji.

Zainteresowany medycyną, jeszcze jako uczeń Szkoły Farmaceutycznej, uczęszczał na ćwiczenia do prosektorium Wydziału Lekarskiego ówczesnego Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Natomiast po ukończeniu nauki w Szkole Farmaceutycznej otrzymał zezwolenie  władz Uczelni na podjęcie studiów lekarskich z pominięciem kursu pierwszego. W 1863 r. zakończył naukę na Wydziale Lekarskim już wówczas Szkoły Głównej Warszawskiej.

Pod koniec 1861 r. zaczął w kraju narastać ruch rewolucyjny. Wrzenie rewolucyjne objęło także studentów Cesarsko-Królewskiej Warszawskiej Medyko-Chirurgicznej Akademii. Studenci Uczelni, a wśród nich także Władysław Stankiewicz, utworzyli sąd koleżeński, którego celem było ocenianie postawy kolegów wobec zaborcy i przygotowania do powstania.

W czasie studiów Stankiewicz był zdolnym, pracowitym i sumiennym studentem. Te jego cechy zostały zauważone przez władze Uczelni. Zaowocowało to nie tylko przyznaniem mu odznaczenia, ale też skierowaniem do pracy na stanowisko asystenta do Kliniki doskonałego chirurga prof. Aleksandra Le Bruna.

Powstanie styczniowe rozpoczęło się 18 marca 1963 r. na Kielecczyźnie. Wkrótce do Stankiewicza zgłosił się Stefan Bobrowski – naczelnik powstańczy m. Warszawy z prośbą o zorganizowanie pomocy chirurgicznej dla rannych powstańców. Stankiewicz przygotował spis lekarzy, którzy następnie z nominacji Tymczasowego Rządu Narodowego wyjechali w teren.

W celu usprawnienia pomocy lekarskiej rannym powstańcom, już w marcu 1863 r. Stankiewicz zwrócił się do Tymczasowego Rządu Narodowego z propozycją utworzenia przy Wydziale Wojny tegoż Rządu 3-osobowej komisji lekarskiej. Propozycję przyjęto. Do składu komisji oprócz Stankiewicza poproszono chirurga profesora Polikarpa Girsztowta oraz internistę Feliksa Sommera. Komisja ta zajmowała się mianowaniem lekarzy powstańczej służby zdrowia, wyposażeniem ich w niezbędne narzędzia chirurgiczne, opatrunki i leki, i kierowaniem ich do oddziałów walczących z wrogiem.

Doktor Władysław Stankiewicz już w lutym 1863 r. opracował specjalną Instrukcję dla lekarzy polowej służby zdrowia oraz lekarzy powiatowych i wojewódzkich1, znajdował się także zapis: „Rannych nieprzyjacielskich opatrywać z taką samą troskliwością jako swoich, a po opatrzeniu wysyłać do najbliższego miasteczka, gdzie jest lekarz”.

Na początku lutego 1863 r. powstańczy komendant miasta Warszawy Stefan Bobrowski powołał Komisję Lekarską przy Wydziale Wojny Rządu Narodowego. W jej skład weszli: prof. med. Polikarp Girsztowt, dr med. Władysław Stankiewicz i dr med. Feliks Sommer. Wydano ją potajemnie z datą 10 lutego 1863 r. w nakładzie 500 egz. i natychmiast rozesłano w teren.

W trosce o właściwe leczenie rannych powstańców garstka lekarzy warszawskich, w porozumieniu z członkami Komisji Lekarskiej Tymczasowego Rządu Narodowego, w ciągu kilku dni przygotowała do druku częściowy przekład dzieła o chirurgii polowej niemieckiego chirurga Georga Stromeyera. Dzieło to wydano w objętości 158 stron druku nakładem księgarni J. Kaufmanna i F. Hoesicka pod tytułem „Rys zasad chirurgii wojennej”2 i także rozesłano w teren.

O swojej działalności w Komisji Lekarskiej Stankiewicz napisał: „Jako chirurg wyjeżdżałem do rannych powstańców. […] W ciągu roku wykonałem bez mała 800 operacji. […] W czasie mego pobytu w Kraśniku aresztował mnie pułkownik Emerow. Będąc w jego oddziale […] znalazłem się w bitwie pod Fajsławicami, gdzie było około 150 rannych żołnierzy rosyjskich. […] Za pomoc lekarską rannym Moskalom zostałem zwolniony pod warunkiem opiekowania się nimi”.

W czasie powstania Stankiewicz udzielał pomocy lekarskiej rannym powstańcom w bitwach, m.in. w: Sempolnie, Ignacewie, Kramsku, Kleczewie, Kazimierzu nad Wisłą, Grodzisku i Klimontowie.

W listopadzie 1864 r. operował rannych w bitwach pod Rybnicą i Juskowicami. Wiadomość o tym dotarła do Warszawy. Rosyjskie władze rządowe wydały nakaz aresztowania go. Prof. Le Brun zawiadomił Stankiewicza o wydanym na niego nakazie aresztowania i o czekających w jego mieszkaniu żandarmach. Uprzedzony Stankiewicz opuścił kraj, przedostał się do Wrocławia, a następnie do Drezna. Spotkał się tam między innymi z prof. Tytusem Chałubińskim.

Pod koniec stycznia 1865 r. przeniósł się do Paryża. Włączył się do działalności Komitetu Opieki nad uchodźcami z Polski, w którym jako lekarz-ekspert zajmował się kwalifikowaniem stopnia utraty zdrowia osób ubiegających się o zapomogi. Uczęszczał też do szpitali klinicznych, m. in. pracował w klinice Nelatona. Tam zapoznał się z metodami leczenia chorób dróg moczowo-płciowych. Z Paryża wyjechał do Londynu w celu dalszego kształcenia się.

Po ogłoszeniu amnestii w 1866 r. powrócił do Warszawy. Tu oznajmiono mu, że przez okres 7 lat będzie znajdował się pod nadzorem policyjnym bez prawa ubiegania się o etat w szpitalu. Początkowo podjął pracę w Wojskowym Szpitalu Ujazdowskim. Później w prywatnym Szpitalu dla Dzieci doktora Antoniego Sikorskiego przy ul. Solnej.

20 lutego 1866 r. dr Stankiewicz zwrócił się z prośbą do Prezesa TLW prof. Aleksandra Le Bruna o przyjęcie go w poczet członków czynnych Towarzystwa. Kandydaturę poparli profesorowie Henryk Hoyer i Wiktor Szokalski. Złożoną przez niego pracę kandydacką „O raku jądra” przekazano do recenzji lekarzowi Ludwikowi Chwatowi.

Na posiedzeniu TLW 20 marca 1866 r. po odczytaniu pochlebnej opinii dr. Chwata o pracy dr. Stankiewicza, przyjęto go w poczet członków czynnych Towarzystwa.

W marcu 1866 r. Stankiewicz został członkiem działającego przy Towa­rzystwie Lekarskim Warszawskim Oddziału Chirurgii i Okulistyki. W 1868 r. powierzono mu funkcję sekretarza tego Oddziału. W latach 1868-1869 był współpracownikiem redaktora głównego „Pamiętnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”.

W dniu 7 stycznia 1880 r. na posiedzeniu wyborczym TLW powierzono mu funkcję wiceprezesa Towarzystwa.

W czasie długoletniej działalności w TLW na posiedzeniach ogólnych i klinicznych wygłaszał odczyty, prezentował przypadki chorobowe, zabierał głos w dyskusjach – łącznie ponad 70 razy. Podczas posiedzenia wyborczego TLW w dniu 7 stycznia 1913 r. nadano mu tytuł członka honorowego Towarzystwa.

W 1869 r. powierzono mu zorganizowanie oddziału chirurgii w nowo utworzonym – przeniesionym na ulicę Aleksandrii – Warszawskim Szpitalu dla Dzieci dra Antoniego Sikorskiego.

W tym samym roku był pierwszym, który wykonał zabieg owariektomii z pomyślnym wynikiem.

W 1872 r. objął stanowisko ordynatora oddziału chirurgicznego w Szpitalu św. Rocha przy ul. Krakowskie Przedmieście 24.

W 1877 r. podczas wojny rosyjsko-tureckiej (1877-1878) został mianowany asystentem w tymczasowym szpitalu wojskowym na 120 łóżek w Domu Przytułku i Pracy za Rogatką Wolską.

W 1880 r. powołano go na stanowisko samodzielnego ordynatora oddziału chirurgicznego w Szpitalu Ewangelickim przy ul. Karmelickiej. Zajął się tam stopniowo unowocześnieniem sali operacyjnej, doprowadzeniem do niej wody bieżącej oraz zainstalowaniem aparatury do sterylizacji płynów. Zwrócił szczególną uwagę na opiekę nad chorymi pooperacyjnymi. W tym celu wyszkolił personel szpitalny. Na salach chorych zainstalował wentylację, bieżącą wodę, wyposażył je w nowe łóżka i odpowiednią ilość bielizny.

W 1882 r. został wysłany do Paryża i Londynu w celu zapoznania się z organizacją oddziałów chirurgicznych i zakupu narzędzi chirurgicznych.

W 1883 r. dr Stankiewicz (od 1880 r. etatowy chirurg Kolei Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej i Warszawsko-Bydgoskiej) wystąpił z projektem, aby na stacjach kolejowych w miejscowościach, w których mieszkali lekarze, urządzić izby opatrunkowe. Do 14 stycznia 1913 r. pracował na kolei jako konsultant.

W 1893 r. dr Stankiewicz przekazał 500 rubli na rozbudowę Szpitala Ewangelickiego, w którym pracował jako lekarz naczelny do przejścia na emeryturę w 1919 r. w wieku 82 lat. Jako emeryt przyjmował chorych w ambulatorium tego szpitala. Podczas wojny w 1920 r. opiekował się rannymi żołnierzami.

W 1896 r. dr Władysław Stankiewicz przyłączył się do grona założycieli Towarzystwa Doraźnej Pomocy Lekarskiej (Pogotowia Ratunkowego) w Warszawie, a od 1897 r. do 1904 r. był członkiem Zarządu tego Towarzystwa. Do końca życia jako członek rzeczywisty Towarzystwa coroczną składką wzmacniał fundusze Warszawskiego Pogotowia Ratunkowego.

Doktor Władysław Stankiewicz cieszył się powszechnym szacunkiem i uznaniem. W 1906 r. Warszawskie Kolegium Ewangelickie i lekarze Szpitala Ewangelickiego zorganizowali składkową uroczystość z okazji 25-lecia pracy doktora w tym Szpitalu.3 Tytuł członka honorowego nadały mu Towarzystwo Chirurgów Polskich i Stowarzyszenie Lekarzy Polskich. 5 lipca 1921 r. został odznaczony Orderem Polonia Restituta, a 21 października tegoż roku na wniosek Rady Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego przyznano mu godność doctora honoris causa. Dwa lata później został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za działalność w czasie powstania styczniowego.

„I to jest największa zasługa Stankiewicza, że wyczuł treść pracy lekarza wojsk partyzanckich; nie bawił się w tytuły i korespondencję, tylko czynem własnym służył przykładem dla innych i dlatego chociaż bez dekretów przez wszystkich w cichem a głębokiem przekonaniu uznawany był za naczelnego lekarza wojsk powstańczych”.4

Zdaniem dr. Emila Burschego, jego następcy na stanowisku ordynatora oddziału chirurgicznego w Szpitalu Ewangelickim: „Poświęcał się wszystkim działom chirurgii, choć najwięcej upodobał sobie urologię, w której przez długi szereg lat przodował, był właściwie twórcą urologii polskiej”.5

Dr Władysław Stankiewicz zmarł w Warszawie 14 czerwca 1929 r.

PIŚMIENNICTWO

1.            Konopka Stanisław, Polska Bibliografia Lekarska XIX w. T. 10.

2.     „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” za lata 1865-1929.

3.     Rozmarynowski W., Lekarze – weterani 1863 r., „Lekarz Wojskowy” 1923 R. IV nr 2 s. 221-222.

4.     Szarejko Piotr, Słownik biograficzny lekarzy polskich XIX w. T. 2. Warszawa 1994.

5.            Zawadzki Józef, Sprawozdanie z czynności Towarzystwa Doraźnej Pomocy Lekarskiej za rok 1929. Warszawa 1930.

Przypisy:

1 Władysław Stankiewicz, Instrukcja dla lekarzy polowej służby zdrowia. War­szawa, 1863, ss. 8.

2 Stromeyer Georg Friedrich Louis, Rys zasad chirurgii wojennej.  [Tłum. z niem.]. Warszawa 1863.

3                         „Gazeta Lekarska” 1906 nr 22 s. 596

4                         Białokur F., Ś.p. Dr. med. Władysław Stankiewicz. Wspomnienie pośmiertne, „Lekarz Wojskowy” 1929 R. X, T. XIII, nr 12 s. 663.

5 Bursche E., Ś.p. Dr. Med. Władysław Stankiewicz (1837-1929), „Polski Prze­gląd Chirurgiczny” 1929 T. VIII, z. 5-6, s. 531.

Dr. Stankiewicz pisze:

„Urodziłem się w 1837 r. Skończyłem kurs pięcioletni w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Warszawie w 1863 r. i mianowany byłem asystentem przy katedrze kliniki chirurgicznej profesora Lebruna, w październiku 1863 p. Wszyscy moi koledzy w liczbie 32, którzy ukończyli Akademię  otrzymali dyplomy lekarskie, wobec niepewnej sytuacji i grożącego powstania, pozostawali w Warszawie i niemal codziennie schodzili się w klinice, gdzie mieliśmy obszerne pokoje do swobodnego po­rozumiewania się co do wszelkich spraw bieżących. Po wybuchu powstania zgłosił się do mnie w lutym 1863 r. Stefan Bobrowski w charakterze naczelnika m. Warszawy i zaproponował mi zajęcie się organizacją pomocy chirurgicznej dla powstańców. Chodziło na razie o to, aby mieć listę lekarzy, gotowych do wyjazdu do oddziałów powstańczych w razie potrzeby i zaopatrzenie ich w najważniejsze narzędzia chirurgiczne. Propozycję tę skierował do mnie z tego względu, że w lokalach kliniki łatwiej i bezpieczniej można było zbierać się i porozumiewać wobec czynnej i podejrzliwej policji. Koledzy moi jak najchętniej zgodzili się na zrobioną propozycję i ułożyliśmy listę gotowych do wyjazdu na każcie wezwanie. Wyjeżdżający do oddziału otrzymywał nominację Rządu Narodowego, pugilares chirurgiczny i 50 rb. na koszta podróży do danego miejsca.  Taki stan rzeczy trwał do końca marca.

Zastanawiając się nad sprawą pomocy lekarskiej dla powstańców, nabrałem przekonania, iż wobec szybko rozwijającego się ruchu, dotychczasowa organizacja nie będzie odpowiednią i w tym celu zwróciłem się do Rządu Narodowego z wnioskiem utworzenia Komisji Lekarskiej z 3 członków: z prezesa profesora Girsztowta, jako biegle znającego chirurgią wojenną, jednego lekarza chorób wewnętrznych dra Sommera i stosow nie do życzenia. Rządu Narodowego mnie mianowano trzecim członkiem. Komisja wzięła się energicznie do pracy, i wyznaczyła lekarzy na każdy powiat, nad nimi zaś lekarzy wojewódzkich, wreszcie mianowała lekarzy, przy oddziałach walczących. Polecono napisać instrukcję dla lekarzy, która wydrukowana w ilości 500 egzemplarzy, rozesłana została do wszystkich lekarzy. Sprowadziliśmy mniejsze i większe komplety narzędzi chirurgicznych i zaopatrywaliśmy lekarzy we wszelkie inne potrzeby, jak opatrunki itp. Komisja odbywała periodyczne posiedzenia raz na tydzień lub częściej, w razie potrzeby i w tym składzie przetrwała do 1864 r. W maju mianował Rząd Narodowy 4-go członka d-ra Januszkiewicza, który jednak w sierpniu wyjechał z Warszawy. Chwilowo byli także członkami dr. Kazimierz Kaczkowski i profesor Dybek.

Jako chirurg wyjeżdżałem do rannych po wszystkich prawie większych bitwach i w ciągu roku wykonałem bez mała 800 operacyj. W czasie mego pobytu w Kraśniku aresztował mnie pułk. Emerow jako podejrzanego lekarza i, będąc w ciągu kilku dni w jego oddziale, ścigającym powstańców, znalazłem się w bitwie pod Fajsławicami, gdzie było około 150 rannych. Za pomoc moją rannym moskalom, zwolniono mnie i pozwolono pielęgnować rannych w tej miejscowości.

W listopadzie bawiłem, w Sandomierzu w okolicy Opatowa, gdzie po walkach Czachowskiego było bardzo dużo rannych, a między nimi leżeli i ranni moskale, do których z polecenia władz przyjeżdżał lekarz, polak– Matulewicz. Ten zaprosił mnie do lazaretu wojskowego w Staszowie i radził się co do kilku rannych. Wieści o moim tam pobycie, doszły do wiadomości generała Czengery w Kielcach, który zawiadomił władze warszawskie, iż ja miałem być naczelnym, lekarzem Armji Polskiej. Wskutek tego policja przyszła mnie aresztować, szczęściem jednak nie byłem w mieszkaniu, a wiedząc, że za stosunki z Rządem Narodowym, natychmiast wysyłają na Syberję, uciekłem zagranicę, gdzie pracowałem w mej specjalności w Paryżu. Tam spotkałem wielu powstańców z organizacji i moich pacjentów z powstania. Utworzył się Komitet Opieki nad emigrantami pod prezydencją Adama ks. Sapiehy, który powierzył mi pełnienie obowiązków eksperta do kwalifikowania rannych przy otrzymywaniu zapomóg.

Po powrocie do kraju pozostawałem przez 7 lat pod dozorem policyjnymi nie mogłem otrzymać żadnego stanowiska urzędowego w szpitalach”.

Tyle podaje o swoim udziale w powstaniu dr Stankiewicz. Ze swej strony dodać należy, że jako chirurg pracował później w szpitalu dla dzieci i w szpitalu św. Rocha do  1880 r. Od tego czasu prowadził oddział chirurgiczny w szpitalu Ewangelickim do l.l.1919 roku. Obecnie jest na emeryturze i mieszka w Warszawie. Piastuje godność Wice-Prezesa Stowarzyszenia Weteranów 1863 r.    Za zasługi oddane w powstaniu odznaczony został orderem „Odrodzenia Polski” klasy IV. Później  otrzymał komandorię tego orderu.

Fragment artykułu z „Lekarza Wojskowego”, 1923, t. X, nr 2, s. 221-222.