Pamiętnik TLW 2013

Zarys historji szpitalnictwa wojskowego w Polsce

Z pożółkłych kart…

Dr Stefan RUDZKI

PUŁKOWNIK

ZARYS  HISTORJI  SZPITALNICTWA WOJSKOWEGO W POLSCE

WARSZAWA

SKŁAD GŁÓWNY. GŁÓWNA KSIĘGARNIA WOJSKOWA 1927

V.   Szpitalnictwo wojskowe w powstaniu 1863 – 1864 r.

Po upadku powstania listopadowego, zniesiona została przez cara Mikołaja konstytucja nadana Królestwu Polskiemu, przez Aleksandra, a ogłoszony tzw. ,,Statut organiczny” (26. lutego 1832 r,). Statut ten zniósł samoistność Królestwa Polskiego, a uznał za część cesarstwa rosyjskiego, zniósł sejm i wojsko polskie, ustanowił natomiast, że polacy będą odtąd służyli w wojsku rosyjskiem.

Pozbawieni wojska, nie mieli odtąd polacy możności tworzenia samoistnej organizacji wojskowej służby zdrowia.

Szereg polskich ruchów zbrojnych, które następowały szybko jeden po drugim, jak partyzantka Józefa Zaliwskiego, wybuchy rewolucyjne 1846 i 1848 roku, kampanja węgierska – nie dały sposobności do zorganizowania planowej służby zdrowia, a tembardziej  szpitali wojskowych.

Inaczej było w powstaniu 1863 roku. I tu co prawda partyzancki charakter tego ostatniego w wielkim stylu aktu walk zbrojnych narodu polskiego z Rosją nie pozwolił stworzyć całkowitej organizacji wojskowej ze wszelkiemi jej działami, w tej liczbie sanitarnym. Ruch ten jednak był tak potężny, ogarnął tak wielkie obszary ziem polskich, że dla tych kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy walczących powstańców wymagał zorganizowania pomocy lekarskiej.

Zaraz po wybuchu powstania styczniowego Stefan Bobrowski naczelnik m. Warszawy z ramienia władz powstańczych zwrócił się do dra Władysława Stankiewicza z żądaniem zorganizowania służby lekarskiej. Dr Stankiewicz ustalił pierwszą pomoc, poczem wobec szybko wzrastającej działalności powstańczej utworzono Komisję Lekarską przy Wydziale Wojny; weszli do tej Komisji prof. Girsztowt jako prezes, d-rzy Władysław Stankiewicz i Feliks Sommer, od maja 1863 r. dr. Ludwik Januszkiewicz a potem dr Włodzimierz Dybek i dr K. Kaczkowski. Komisja ta wydała instrukcje dla lekarzy przy oddziałach i szpitalach oraz zamianowała lekarzy wojewódzkich i powiatowych, a potem kierowała całą służbą sanitarną.

Udzielanie pomocy rannym i chorym powstańcom uchodziło w oczach rosjan za równoznaczne z należeniem do powstania i surowo było karane więzieniem, zesłaniem, a nieraz doraźną karą śmierci. Również ranni powstańcy wyjęci zostali przez moskali z pod uświęconych powszechnie praw ochronnych i często byli dobijani na miejscu. Znany jest naprz. fakt, że z oddziału Traugutta pod Kołodnem rannych powstańców, wziętych do nie woli, dowódca rosyjski rozkazał dobić, a wszystkich trzech lekarzy rozstrzelać.

Wobec tak barbarzyńskiego stanowiska rządu rosyjskiego, praca na polu służby lekarskiej w powstaniu 1863 r. wymagała wielkiego poświęcenia dla sprawy i musiała odbywać się w tajemnicy.

O tworzeniu należycie urządzonych jawnych lazaretów ruchomych lub stałych szpitali na razie nie mogło być mowy. Wojska powstańcze, podzielone przeważnie na drobne oddziały, przesuwały się szybko, z miejsca na miejsce i nie posiadały zazwyczaj ani ambulansów ani taborów dla rannych i chorych.

Tych ostatnich wynosili koledzy z pola bitwy i w największej tajemnicy umieszczali w pobliskich dworach wiejskich, na plebanjach, w izbach włościańskich, albo po prostu w szopach, stodołach i domostwach, ukrytych w głębi lasów. W miarę rozszerzania się akcji udawało się czasami stworzyć prowizoryczny szpital, zaopatrzony przez współczującą powstaniu ludność.

Do takich kryjówek powstańczych lub lazaretów wyjeżdżali w celu niesienia pomocy lekarskiej członkowie Komisji lekarskiej oraz inni lekarze z Warszawy i większych miast Królestwa; nieraz też pomoc nieśli lekarze miejscowi. Przyjezdni chirurdzy w największej tajemnicy docierali do miejsc, gdzie byli ukryci ranni powstańcy, i dokonywali niezbędnej operacji, poczem pozostawiali rannych dalszej opiece zaufanych felczerów lub pełnych poświęcenia osób z pośród miejscowej inteligencji, i udawali się dalej do innego szpitala powstańczego.

Takimi objazdowymi chirurgami byli pomiędzy innymi: prof. Girsztowt, dr. Władysław Stankiewiciz, dr. Stanisław Markiewicz, dr. Konstanty Karwowski.

W miarę jednak wzrastania ruchu powstańczego tworzyło się coraz więcej szpitali; z nich niektóre trwały szereg miesięcy i oddały wielkie usługi walczącym.

Szpitale, o których mowa, tworzone były z niesłychanym nakładem pracy i poświęcenia i rozrzucone były po całem Królestwie.

Zasłużony badacz powstania 1863 roku generał dr. F. Białokur dostarczył nam następującego spisu stałych i czasowych szpitali, utworzonych przez Władze Narodowe dla rannych i chorych powstańców w r. 1863 i 1864.

I. Województwo Mazowieckie:

1)  Szpital w Mieni na kilkadziesiąt łóżek, funkcjonował przez dłuższy czas;

2)                szpital w Izbicy na kilkadziesiąt łóżek czynny przez dłuższy czas;

3)                szpital w Górze Kalwarii – kilkadziesiąt łóżek, czynny przez dłuższy czas;

4)                lazaret w Gombinie – kilkanaście łóżek, czynny przez dłuższy czas.

5)                szpital w Grójcu na kilkadziesiąt łóżek, czynny przez cały czai powstania;

6)                szpital powstańczy w Płochocinie na kilkanaście łóżek, czynny od czerwca 1863 r.

II. Województwo Podlaskie:

1)  Szpital w Maciejowicach na kilkadziesiąt łóżek, czynny przez dłuższy czas.

2)                  Szpital we wsi Gąsce na kilka łóżek czynny przez dłuższy czas.

3)                  Szpital w Łukowie O. O. Bernardynów na kilkadziesiąt łóżek, czynny przez czas powstania styczniowego.

III. Województwo Lubelskie:

1)                    Szpital stały w Milanowie na kilkadziesiąt łóżek, czynny przez cały czas powstania.

2)                    Szpital w Puławach na kilkadziesiąt łóżek, czynny przez czas powstania.

3)                    Szpital w Fajsławicach czasowy na kilkadziesiąt łóżek.

4)                    Szpital w Baranowie czasowy na kilkadziesiąt łóżek.

5)                    Szpital w Janowie na 50 łóżek czynny przez dłuższy czas.

6)                    Szpital we dworze w Zaleszanach na kilkanaście łóżek, czynny przez dłuższy czas.

7)                    Szpital w Wysokiem na kilkanaście łóżek, czynny przez dłuższy czas.

8)                    Szpital sióstr miłosierdzia w Szczebrzeszynie na kilkadziesiąt łóżek czynny przez czas powstania.

9)                    Szpital w Opolu stały na kilkadziesiąt łóżek, funkcjonował przez dwa lata.

10)  Szpital w Kraśniku stały na kilkadziesiąt łóżek, funkcjonował przez dwa lata.

11)                   Szpital w Częstocicach czasowy na kilkadziesiąt łóżek.

12)                   Szpital w Bychawie czasowy na kilkanaście łóżek.

13)                    Szpital w Żwierzyńcu na kilkadziesiąt łóżek, czynny przez dłuższy czas.

IV. Województwo Sandomierskie:

1)  Szpital w Sandomierzu na kilkadziesiąt łóżek czynny przez dłuższy czas.

2)                   Szpital w Klimkiewiczowie czasowy na kilkanaście łóżek.

3)                   Szpital w Koprzywnicy czasowy na jesieni 1863 roku na kilkanaście łóżek.

4)                   Szpital sióstr miłosierdzia (szarytek) w Kurozwękach na kilkadziesiąt łóżek funkcjonował przez cały czas powstania styczniowego.

5)         Szpital w Klimontowie na 40 łóżek, funkcjonował od 20 października 1863 r. do stycznia 1864 r.

6)                   Szpital w Siennie na kilkadziesiąt łóżek czynny przez dłuższy czas.

7) Szpital w Iłży na kilkadziesiąt łóżek czynny przez dłuższy czas.

8) Szpital parafjalny w Zagnańsku na kilkadziesiąt łóżek czynny przez dłuższy czas.

V. Województwo Krakowskie:

1)  Lazaret w Pińczowie na kilkadziesiąt łóżek, czynny przez dłuższy czas.