Pamiętnik TLW 2016

Szpital Praski pw. Przemienienia Pańskiego

Szpital Praski pw. Przemienienia Pańskiego

Początki Szpitala Praskiego sięgają lat 1825-1826, kiedy to w obszernym jak na tamte czasy, murowanym budynku po koszarach pontonierskich, zorganizowano lazaret wojskowy dla chorych na szkorbut, a po ustaniu szkorbutu, dla chorych na oczy (głównie egipskie zapalenie oczu). Lekarzem naczelnym szpitala został dr Walerian Klecki (1801-1880), który studia lekarskie ukończył w Królewskim Uniwersytecie Aleksandryjskim. Za prowadzenie szpitala na Pradze otrzymał Order Świętego Stanisława (patent z dnia 15 kwietnia 1826 r.). Szpital funkcjonował do dnia 12 grudnia 1830 r., kiedy to został zwinięty, a chorych przeniesiono do Szpitala Głównego Ujazdowskiego. Dr Walerian Klecki po przeniesieniu pełnił w Szpitalu na Ujazdowie funkcję ordynatora.

Dokładne określenie losu budynków szpitalnych w tym okresie staje się niemożliwe ze względu na brak dokumentów źródłowych. Znajdujemy jedynie informację, że Szpital funkcjonował do roku 1837, zaś do roku 1867 w omawianym budynku rozlokowana była służba wojskowa wyznania mahometańskiego.

Wiemy na pewno, że w roku 1866 budynek został przeznaczony na szpital sezonowy dla chorych na cholerę, której epidemia panowała wówczas w Warszawie. Otwieranie szpitali sezonowych w czasie epidemii było w Warszawie tego okresu zjawiskiem dość powszechnym (np. w roku 1865 z powodu tej samej epidemii otwarto na Pradze szpital w domu Cieszańskiego, w budynku, gdzie wcześniej mieścił się już oddział dla chorych na cholerę. Wynikało to z ciągłego braku łóżek szpitalnych w stolicy.

Ostatecznie w roku 1865 Rada Główna Opiekuńcza ze względu na ciężkie warunki sanitarne i stale zwiększający się rozrost Pragi zdecydowała o urządzeniu stałego szpitala. Powstał on ostatecznie w roku 1868 jako „Szpital Najświętszej Marji Panny na Pradze” i mieścił początkowo 100 łóżek, z czego 55 na oddziale kobiecym, a 45 na oddziale męskim.

Pierwszym lekarzem naczelnym szpitala stałego został dr Zygmunt Dobieszewski (1836-1881), członek Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, który stopień lekarza cum eximia laude otrzymał w 1862 r. na warszawskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej. Funkcję lekarza naczelnego pełnił krótko, gdyż w roku 1870 został powołany przez Galicyjski Wydział Krajowy na inspektora szpitali powszechnych i zakładów dla położnic i obłąkanych.

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że Szpital Najświętszej Marji Panny na Pradze, jako jeden z nielicznych, stanowił w całości własność miasta. W okresie owym zorganizowano w nim również ambulatoryjne przyjęcia ubogich chorych, jednakże przez wzgląd na początkowy brak apteki, bez wydawania leków.

Oprócz dr. Zygmunta Dobieszewskiego personel Szpitala stanowili trzej lekarze dojeżdżający, dwóch felczerów (Bahnke i Cembrzyński), a także trzy siostry miłosierdzia. Uważano bowiem, że szarytki, jako niezwiązane z życiem, nie mające spraw osobistych, najlepiej nadają się do pielęgnacji chorych i mogą się całkowicie poświęcić swojej pracy.

W roku 1870 w następstwie wyjazdu dr. Zygmunta Dobieszewskiego lekarzem naczelnym został mianowany dr med. Władysław Kryże (1839-1908), który otrzymał stopień lekarza w Szkole Głównej w 1864 r. Funkcję tę sprawował do roku 1899, kiedy został mianowany Kuratorem Szpitala Praskiego, którym pozostał do swojej śmierci w roku 1908.

W roku 1875 utworzono w Szpitalu Praskim pierwszy oddział chirurgiczny, którego pierwszym chirurgiem i konsultantem został, dojeżdżający z Warszawy co drugi dzień, dr Władysław Orłowski (1835-1889). Ukończył on wydział lekarski w Charkowie, zaś w roku 1869 otrzymał stopień doktora w Warszawskiej Szkole Głównej – prezes Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego w latach 1882-1885. Następnie w wyniku przeprowadzonego konkursu już na stałe zatrudniony został dr Franciszek Jawdyński (1851-1896), który wydział lekarski ukończył w roku 1876. Funkcję ordynatora w Szpitalu Praskim pełnił od roku 1886 do 1892, gdy został przeniesiony do Szpitala Dzieciątka Jezus. Warto podkreślić, że dr F. Jawdyński był jednym z współzałożycieli „Gazety Lekarskiej”, członkiem Zarządu Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego i przez 6 lat redaktorem „Pamiętnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego” (1886-1891).

W roku 1889 utworzono dwa etaty dla studentów V kursu uniwersyteckiego, którzy mieli pełnić zastępczo obowiązki lekarzy miejscowych szpitala. Na to stanowisko przyjęto Antoniego Leśniowskiego oraz dr. Krzyczkowskiego – pierwszego bowiem lekarza miejscowego zatrudniono dopiero w roku 1890 i został nim dr Kazimierz Zieliński.

Kilkakrotnie w tym okresie Szpital Praski przeznaczany był na leczenie chorych cholerycznych.

Wygląd Szpitala Praskiego w roku 1894 tak opisywali Kazimierz Zieliński i Edward Wajs w 1928 r: „Cały szpital ówczesny zajmował jeden długi piętrowy murowany budynek. Na dole była sala chirurgiczna kobieca po prawej stronie (sala Nr 1), na lewo mała salka wewnętrzna kobieca (sala Nr 2); sale te były małe, razem z nimi na dole mieściła się kancelaria szpitalna i apteka. Na górze znajdowały się sale męskie: wewnętrzna (sala Nr 3) i chirurgiczna (Sala Nr 4). Także na górze mieściła się salka operacyjno-opatrunkowa i dormitarz szarytek.

W tych rozmiarach szpital istniał ok. 20 lat do ok. 1895 r. gdy dobudowano 2 skrzydła nowe i utworzono w ten sposób oddzielny szpital dla chorych wewnętrznych (Sala 5 i 6). Pierwszą – kobiecą prowadził ordynator dr Edward Zieliński, drugą – męską – ordynator dr Władysław Bruner. Obie razem miały 40 łóżek”.

Po ustąpieniu dr. med. Władysława Kryże, który objął funkcję kuratora szpitala, lekarzem naczelnym został dr Jan Raum (1879–1918). Urodzony w Warszawie, ukończył studia lekarskie w Berlinie w 1879 roku, tam też po zdaniu egzaminów i obronie rozprawy uzyskał tytuł doktora medycyny w 1899 r. Jako jeden z pierwszych lekarzy w Warszawie wprowadził rękawiczki niciowe, później gumowe podczas operacji aseptycznych, a także zaczął się posługiwać autoklawem (aparatem pod ciśnieniem) do wyjaławiania narzędzi i materiałów opatrunkowych. Funkcję lekarza naczelnego sprawował do śmierci w 1918 r. (zaraził się w szpitalu czerwonką).

Początek tego okresu był dla Szpitala Praskiego bardzo pomyślny. Dr Jan Raum w znaczącym stopniu przyczynił się do powstania dwupiętrowego pawilonu od ulicy Pańskiej, który oddano do użytku w roku 1900, a który mieścił 104 łóżka. Pawilon ten rozbudowywano w następnych latach, tymczasem jednak przeniesiono do niego na parter sale wewnętrzne dr. W. Brunera i dr. E. Zielińskiego, na piętro zaś oddział chirurgiczny, który dr J. Raum prowadził do końca życia. W zwolnionych salach starego pawilonu urządzono oddział ginekologiczny. Zarząd powierzono dr. Reuttowi (1860-1926), który ukończył wydział lekarski Uniwersytetu Warszawskiego cum eximia laude w roku 1887. Dzięki jego staraniom powstał oddział ginekologiczny z 40 łóżkami, dwiema salami operacyjnymi, salą opatrunkową i całym szeregiem urządzeń pomocniczych.

W tym samym czasie (1900 r.) wybudowano na terenie szpitala stylową kaplicę szpitalną z funduszy prywatnych. Również dzięki staraniom dr Rauma dołączono do szpitala tereny należące do władz wojskowych z dwoma barakami, z których jeden rozebrano, drugi zaś przeznaczono na leczenie chronicznie chorych. Mieścił on pierwotnie 100 łóżek, z czasem liczbę tę zredukowano do 60. Prowadzili go dr Józef Tchórznicki, dr J. Pilz, p. Downarowiczówna, Z. Bychowski i dr Ludwik Paszkiewicz. Na dołączonych terenach powstała kaplica pogrzebowa i kostnica z salą sekcyjną.

Na oddziale dr. Jana Rauma przeprowadzano do 1200 operacji rocznie. Był on znany w Warszawie jako chirurg stosujący najnowsze zdobycze światowej chirurgii, posiadał ogromną wiedzę teoretyczną i wspaniałą technikę operacyjną. Dzięki jego staraniom powstały w Szpitalu nowoczesne: laboratorium bakteriologiczne i pracownia radiologiczna.

Jadwiga Wejss-Czubkowa wspomina, że dr Jan Raum dopomógł Władysławowi Reymontowi w otrzymaniu odszkodowania za wypadek kolejowy z 1900 r. na trasie Warszawa-Wiedeń, po którym pisarz znalazł się na oddziale dr. Rauma, a który to pobyt upamiętnia tablica odsłonięta na współczesnym budynku Szpitala w 2007 r. Dr J. Raum miał wprowadzić pisarza do pracy konspiracyjnej przeciwko caratowi. Na swoim oddziale chirurgicznym leczył doktor rannych w starciach z policją carską, których później swoją karetą przewoził w bezpieczne miejsca.

Również za rządów dr. Jana Rauma Szpital uzyskał miano Szpitala pw. Przemienienia Pańskiego. U wspomnianych już wcześniej Kazimierza Zielińskiego i Edwarda Wajsa znajdujemy przytoczony fragment z Zebrania Komisji Gospodarczej (protokół nr 17 z dnia 3 sierpnia 1909 r.), w którym Intendent Szpitala w następujący sposób motywuje wniosek o zmianę nazwy: „Nazwy „Szpital Praski”, zwany inaczej szpitalem na Pradze, miały rację bytu wówczas gdy szpital był tylko jeden, z chwilą jednak powstania szpitala Kolejowego na Pradze, szpital jest zwany albo szpitalem na Pradze przy moście, albo żydowskim szpitalem na Pradze, dla odróżnienia od chrześcijańskiego szpitala kolejowego. Wobec tego, biorąc pod uwagę, że nowo wybudowana Kaplica na terenie szpitalnym jest pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego, Komisja proponuje dać szpitalowi tę nazwę i prosić Magistrat o zatwierdzenie niniejszego postanowienia”.

W 1912 r. przez kuratora szpitala Feliksa Stępińskiego wybudowany został nowy pawilon, do którego przeniesiono oddział ginekologiczny, a stare sale ginekologiczne przemianowano na III Oddział Chirurgiczny. Prowadzenie jego powierzono ordynatorowi Wacławowi Maliszewskiemu, którą to funkcję piastował do śmierci w 1920 r. Wtedy powstał tam oddział urologiczny, którego zarząd powierzono dr Janowi Kiełkiewiczowi.

Lata 1915-1918 zapisały się w historii Szpitala Praskiego jako najcięższy okres egzystencji i lecznictwa, czego najlepszy dowód stanowić może przykładowy tygodniowy(!) jadłospis z tego okresu przytaczany przez Kazimierza Zielińskiego i Edwarda Wajsa:

ponadto chleb na tydzień – 3 funty na chorego

Po I wojnie światowej nad nowym pawilonem nadbudowano piętro. W 1924 roku zatwierdzono w budżecie szpitala na następny rok znaczne sumy. Zbudowano budynek gospodarczy, w którym ulokowano kotłownie, pralnię i kuchnię, uchodzące w owym czasie za jedne z najnowocześniejszych na świecie. Uporządkowano teren szpitala. Zlikwidowano budynki rozsypujące się w gruzy. Postawiono cztery nowe pawilony o łącznej pojemności 900 łóżek!

Około roku 1924 architekt Antoni Jawornicki i Józef Holewiński zaprojektowali gmach szpitala, który obecnie stanowi najbardziej charakterystyczny budynek zespołu szpitalnego. Jego budowa rozpoczęła się ok. 1924 r., a zakończona została i oddana do użytku w latach 1934-1936. Mieściła się w nim izba przyjęć, ambulatorium, pracownia rentgenowska i fizykoterapeutyczna, apteka, gabinety lekarskie, kancelaria szpitala oraz mieszkania personelu lekarskiego, sióstr miłosierdzia, kapelana i służby. Powstał także oddział wewnętrzny na 100 łóżek i ginekologiczny na 85 łóżek. Ewa Popławską-Bukało tak opisuje stojący po dziś dzień gmach główny szpitala: „Monumentalny czteropiętrowy gmach wyróżnia się do dziś spośród pozostałej zabudowy szpitalnej swoją modernistyczną architekturą, wykazującą również cechy stylowe historyzmu. W wieloosiowej fasadzie (o wyglądzie odbiegającym od projektowanego) w części centralnej zastosowano ostrołukowe nisze okienne nawiązujące do gotyku. Od tej strony na osi głównej zaprojektowano też podjazd dla karetek i wejście główne. Inne charakterystyczne elementy decydujące o indywidualnym wyrazie fasady to rzędy ujednoliconych okien (w większości prostokątnych, ujętych prostymi opaskami) oraz partie wykładziny klinkierowej, oddzielonych gzymsami od tynkowanych”.

We wrześniu 1939 r., mimo oznakowania, Szpital został zbombardowany przez Luftwaffe. Choć ucierpiał w niewielkiej mierze, chorych trzeba było ewakuować do budynku przy ul. Sierakowskiego 7, będącego wcześniej bursą studentów gminy żydowskiej oraz do adaptowanych budynków szkoły przy ul. Szerokiej (obecnie ul. Kłopotowskiego). We właściwym budynku szpitala władze niemieckie, po 2-letnim remoncie, utworzyły szpital wojskowy. Kadra Szpitala Praskiego brała czynny udział w pracach konspiracyjnych – prowadzono tajne nauczanie studentów medycyny oraz studentów Szkoły Zaorskiego. Na terenie Szpitala odbywały się praktyki szpitalne, a wykładowcy i studenci otrzymywali bezpłatne posiłki.

Dyrektorem Szpitala Przemienienia Pańskiego został w 1939 r. Zdzisław Ambroży Michalski (1892-1960) pseud. „Znachor”. Czas okupacji niemieckiej to czas ciasnoty, braku żywności i opału. Pacjenci oddawali swoje kartki żywnościowe, brakowało dosłownie wszystkiego, lekarstw, sprzętu medycznego, opatrunków, a nawet kadry – okupant ograniczał liczbę lekarzy. Mimo to personel czynnie włączył się do pracy konspiracyjnej – ukrywano i leczono członków podziemia oraz osoby pochodzenia żydowskiego, dostarczano im fałszywe dokumenty.

W czasie Powstania Warszawskiego, na skutek uszkodzenia budynku przy ul. Sierakowskiego 7, Szpital został ponownie ewakuowany. 21-23 września 1944 roku przewieziono ok 250 rannych i chorych tym razem na Grochów, na ulicę Boremlowską 6/12. Po zajęciu Pragi przez Armię Radziecką w tymczasowej siedzibie Szpitala Przemienienia Pańskiego przy ul. Boremlowskiej reaktywowano Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego, nazwany później „Akademią Boremlowską”. Początkowo prowadzono zajęcia dla starszych roczników studentów, szczególnie jako kontynuację nauki rozpoczętej w „Szkole Zaorskiego”. Utworzono Radę Wydziału, a dziekanem został doc. Tadeusz Butkiewicz (1881-1972), który ukończył studia lekarskie z wyróżnieniem w Moskwie w roku 1903, będący od 1929 r. ordynatorem Szpitala Przemienienia Pańskiego.

8 stycznia 2015 roku rektor Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego prof. Marek Krawczyk dokonał uroczystego odsłonięcia tablicy upamiętniającej działalność „Akademii Boremlowskiej”.

Po II wojnie światowej szpital przemianowano na „Szpital miejski nr 4”. Jeszcze w roku 1945 rozebrano, mimo niewielkich zniszczeń wojennych, szpitalną Kaplicę Matki Boskiej Loretańskiej. Do kadry szpitalnej dołączyli lekarze Powstania Warszawskiego: dr Jerzy Hagmajer, Jan Mazurkiewicz, dr Chodorowski i dr Henryk Bukowiecki.

Po zakończeniu działań wojennych Szpital Przemienienia Pańskiego jako jeden z nielicznych był w stanie natychmiast przyjmować pacjentów. Po remoncie w 1948 r. miał najlepiej wyposażony oddział ginekologiczno-położniczy, co w dobie nadchodzącej po wojnie fali wyżu demograficznego, nie było bez znaczenia. Ponadto funkcjonowały tu oddziały: wewnętrzne, chirurgiczny, okulistyczny, pediatryczny oraz Klinika Neurochirurgii, zaś po jej przeniesieniu – oddział urazowo-ortopedyczny. W kolejnych latach Szpital był rozbudowywany i modernizowany, aż w roku 1959 został oficjalnie przemianowany ponownie na „Szpital Praski”.

Pierwszym dyrektorem Szpitala po wojnie został dr Kazimierz Anusiak, późniejszy ordynator oddziału położniczego, który tę funkcję piastował w latach 1955-1982. O nim dr Władysław Fidziński napisał: „umiał przekazać nie tylko wiedzę medyczną, ale także szacunek dla chorych, cierpliwość, uczciwość oraz miłość do ludzi. Stworzył rodzinną atmosferę wśród personelu, który niejednokrotnie oddział traktował, jak swój dom”. Kolejnym ordynatorem Oddziału Ginekologii został dr Andrzej Kiepas (do roku 1998), następnie wspomniany wyżej dr Władysław Fidziński (od 1999 r. do 2009 r.), a po nim dr Piotr Czempiński.

W pierwszej połowie lat 70. XX w. w Szpitalu Praskim zaczęto posługiwać się „sztuczną nerką”, której zainstalowanie wynikało z konieczności dializowania pacjentów przyjmowanych do Stołecznego Ośrodka Ostrych Zatruć, stanowiącego część III Oddziału Chorób Wewnętrznych Szpitala Praskiego. Kierował nim dr n. med. Janusz Szajewski, ojciec warszawskiej toksykologii, którego zastępowała w owym czasie dr Halina Rymkiewicz. Dzięki zaangażowaniu dr. Janusza Puki, ucznia profesora Tadeusza Orłowskiego, przychylności władz szpitala i wsparciu finansowemu władz miasta, w drugiej połowie lat 70. zakupiono nowoczesny sprzęt do hemodializy, co umożliwiło przyjmowanie większej ilości chorych dializowanych z powodu przewlekłej mocznicy. Ostatecznie stacja dializ zyskała status Oddziału, którego ordynatorem mianowano wspomnianego dr. Janusza Pukę. W roku 2003 Stację dializ przekazano firmie zewnętrznej, ale już w roku 2013 powróciła pod zarząd Szpitala. Warto w tym miejscu dodać, że w latach 1993-1996 funkcję zastępcy ordynatora piastował na III Oddziale Chorób Wewnętrznych z Pododdziałem Toksykologii, a od 1996 funkcję ordynatora – obecny naczelny lekarz Szpitala Praskiego – dr Ryszard Feldman.

W lipcu 1984 r. w dowód zasług dla miasta i jego mieszkańców – Szpital Praski został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

W latach 1990-2000 wybudowano na terenie Szpitala gmach Kliniki Okulistycznej Uniwersytetu Medycznego.

W roku 2011 uruchomiono działalność w nowym skrzydle Szpitala, którego budowę rozpoczęto w roku 2006.

W roku 2013 nastąpiło przekształcenie Szpitala z Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w Spółkę z Ograniczoną Odpowiedzialnością. Zgodnie z danymi przedstawianymi na stronie internetowej Szpitala: „Obecnie Szpital Praski to doskonale wyposażona i nowoczesna placówka z wieloprofilową ofertą. Świadczy profesjonalne usługi medyczne zarówno w ramach kontraktów z NFZ, jak również komercyjnie. Dysponuje 420 łóżkami. W jego skład wchodzi: 13 oddziałów, 6 pododdziałów, 3 zakłady i 3 laboratoria, Centralna Sterylizatornia, Stacja Dializ oraz 11 poradni Przychodni Szpitalnej. Jest dogodnie położony w pobliżu licznych węzłów komunikacyjnych. Stale inwestuje zarówno w bazę lokalową jak i wyposażenie”.