<< powrót

Medycyna w Powstaniu Warszawskim

Służba Zdrowia w zgrupowaniu Chrobry II w Powstaniu Warszawskim

Andrzej Zaorski

Służba Zdrowia w zgrupowaniu Chrobry II w  Powstaniu Warszawskim

Zanim przystąpię do omawiania zasadniczego referatu, muszę najpierw opowiedzieć, na jakim terenie powstało i działało Zgrupowanie Chrobry II.

Ta dzielnica Warszawy została chyba najbardziej zmieniona przez powojenną  przebudowę i z trudem przychodzi przypomnienie sobie ulic i domów, adresów placówek, umiejscowienia barykad.

Tak więc będziemy się znajdowali w dzielnicy Śródmieścia Warszawy Północ obramowanej od zachodu ulicą Towarową, od południa ulicą Chmielną i wykopem linii średnicowej, Dworcem Głownym i licznymi barakami kolejowymi nad wykopem. Od wschodu biegła ulica Marszałkowska, na której w tym odcinku do Królewskiej obecnie nie ma domów zupełnie. Ulicami przelotowymi była Złota, Zielna, Chmielna. Od strony północnej granicę terenu stanowiła Królewska, Krochmalna, Pl.Kazimierza Wielkiego, Kercelak.

UL. Towarowa od strony Śródmieścia zabudowana była fabrykami ( Borman), zakładami i domami mieszkalnymi, była wąska, a po przeciwnej stronie znajdowały się try kolejowe i Dworzec Towarowy.

Z dawnych punktów otrientacyjnych pozostały wiadukty nad torami, Dom Kolejowy i Poczta Dworcowa, Hale Mirowskie, PASTA oraz Szpital na Śliskiej i Pańskiej, a także Ubezpieczalnia na Mariańskiej. Są oczywiście domy wyznaczające linie ulicy Chmielnej, Złotej i Zielnej oraz Twardej, Miedzianej i Wroniej, ale wszystko wygląda inaczej. Trudno obecnie poznać dzielnicę osobom, które jej dobrze nie znały przed Powstaniem, a osobom

Przyjezdnym wyobrażenie, jak wyglądał teren działania Zgrupowania Chrobry II jest zupełnie niemożliwe.

Jak więc widać obszar tej części Śródmieścia był ogromny, zamieszkały gęsto w okolicach Chmielnej,  Miedzianej, Srebrnej, Złotej, Zielnej.

Główne  punkty obsadzone przez nieprzyjaciela to Dworzec Główny, Pasta, Nordwache, Dom Kolejowy, Poczta Dworcowa, Dworzec Towarowy i inne ośrodki wzdłuż Al. Jerozolimskich.

Nie jest moim zadaniem opisywanie całego I  obwodu ‘’Śródmieście’’, a tylko to,co w znacznej części odpowiadało granicom Rejonu IV-go.

W dniu 1 sierpnia 44 r. grupki i pojedyńczy żołnierze, których udało się zawiadomić o godzinie ‘’W’’ na godz. 17 udawali się na pozycje. W tym samym czasie Major Lig ( Nowakowski )z NSZ nie zawiadomiony o godzinie W miał odprawę swoich podwładnych. Ogień broni maszynowej i karabinów już przed godz. 17 kazał myśleć o Powstaniu. Major Lig udał się na Twardą 40, gdzie miał swoją kwaterę w Restauracji Mikołajczyka i w piwnicy magazyn broni, przybyli tu oficerowie, a między innymi kpt. Dr Born ( Bornstein ), por. Remigiusz, por Witek.

Z mjr Ligiem nawiązay wbardzo krótkim czasie kontakt liczne oddziały I grupy. Powstało dowództwo grupy jeszcze bez nazwy – nie wiedział o nazwie Chrobry kapitan Sosny.   W dniu 3 sierpnia mjr Lig nadał grupie nazwę  Chrobry, a następnie ustalono nazwę na Zgrupowanie Chrobry II. Zgrupowanie powstało na terenie, o którym była mowa. Dzięki działaniu oficerów zebranych wraz ze swoimi ludźmi przez kilka pierwszych godzin 1 – go sierpnia. Tak się stało, iż kpt. Rezerwy, lekarz ‘’Born’’ Roman Borstein przebywał w centrum miasta, a nie został zawiadomiony o akcji W. Zameldował się u mjr Liga, przedstawił swoje służbowe personalia – były one wyjątkowo przydatne, bowiem Dr Born ukończył służbę wojskową w sanatariacie, kurs sztabowy w Centr. Wyszkolenia Sanitarnego, latem 1938 r. złożył egzamin i był przewidziany na objęcie samodzielnego stanowiska na wypadek wojny.

Mjr Lig mianował go zastępcą dowódcy zgrupowania, pod warunki4em, że będzię pełnił jednocześnie obowiązki szefa sanitarnego Zgrupowania. Do wieczora sztab Zgrupowania Chrobry II rozszerzył o oficerów dowódców  batalionów LechGrzybowski i Lech Żelazny oraz por. Topora – oficera łączności.

W dniu 2 sierpnia Dr Born wydał pierwsze Ordre dre Bataille – miał tymczasem do dyspozycji Dr Obsta, czyli Ryszard Petzla i podchorążego sanitarnego o pseud. Kordon, który miał wyszkolenie wojskowe z przedwojennej szkoły sanitarnej i z podziemia. Okazało się, że na całym terenie nie ma przygotowanych punktów opatrunkowych ani szpitala. Jedno postajenne pomieszczenie  między Twardą 30 a Sienną 82 było wyposażenie w 10 łóżek z materacami. Dr Born nakazał zabrać te łóżka ze stajni, gdzie na pewno były przetrwalniki tężca i upatrzył na szpital dom UBZp. Społe. Przy ulicy Mariańskiej . Był on jednak pusty. Przy ul.Siennej 39 były Zakłady Farmaceutyczne ‘’Kowalski’’. Dozorca odmówił wydania materiałów. Magazyny podlegały szefowi san. Dywizji. Mjr Bolesław Sienkiewicz, lek  X DP nie wydał materiałów, a jedynie kilka bandaży i maści.

Trzeciego sierpnia dom ten zaczął się palić, ludzie wynosili cukier i prodszki od bółu głowy ‘’Kowalskina’’. Dr Born w tej sytuacji zarządził natychmiastową ewakuację magazynów farmaceutycznych, z których wywieziono liczne kartony z cennymi lekami, butle ześrodkami dezynfekcyjnymi, leki nasercowe, kartony pantoponu, morfiny, opium, insuliny itp. W ten spo