Pamiętnik TLW 2011
Roman Dzierżanowski (1918-2008), ftyzjatra, historyk medycyny, felietonista
Hanna Bojczuk
Roman Dzierżanowski (1918-2008), ftyzjatra, historyk medycyny, felietonista
Urodził się 7 sierpnia w Kijowie. Był synem Edwarda i Anny z domu Grodeckiej. Po rewo1ucji październikowej 1917 r., ziemiańska rodzina Dzierżanowskich została zmuszona do opuszczenia, opanowanego wówczas przez bolszewików, swego majątku w okolicy Mohylewa na Ukrainie. Anna i Edward Dzierżanowscy wraz z trzyletnią córeczką Haliną (1914–1988) zamieszkali w Kijowie, gdzie w sierpniu 1918 r. urodził się im syn Roman. W ucieczce przed bolszewikami w 1919 r. rodzina Dzierżanowskich dotarła do Warszawy. Edward Dzierżanowski otrzymał tu pracę urzędnika w Dyrekcji Warszawskich Tramwajów Miejskich, Anna Dzierżanowska zajmowała się wychowywaniem trójki dzieci. Roman w wieku siedmiu lat został zapisany do czteroletniej Szkoły Powszechnej, a po jej ukończeniu przyjęty do Państwowego Gimnazjum im. Stanisława Staszica.
W 1937 roku, po otrzymaniu świadectwa dojrzałości, zdał egzamin konkursowy na Wydział Lekarski Uniwersytetu Józefa Piłsudskiego w Warszawie. We wrześniu 1939 r., po wybuchu II wojny światowej, w oblężonej przez Niemców Warszawie pełnił służbę sanitarną w punkcie opatrunkowym na Boernerowie. W listopadzie 1939 r. grupa studentów medycyny, w której był także student III roku Roman Dzierżanowski, zwróciła się z prośbą do ówczesnego kierownika II Kliniki Chorób Wewnętrznych prof. Witolda Orłowskiego, z prośbą o umożliwienie im odbywania w tejże klinice nakazanych przepisami stażów klinicznych. Przez cały okres okupacji niemieckiej Roman Dzierżanowski pracował w klinice, kontynuując studia na tajnym Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego, na którym w 1944 r. otrzymał absolutorium. W czasie Powstania Warszawskiego prowadził punkty sanitarno-opatrunkowe, m.in. przy ul. Elektoralnej.
Jesienią 1944 roku, po upadku Powstania, unikając aresztowania i niewoli, wyjechał do Zakopanego, gdzie jego wuj dr Stefan Jasiński zarządzał Akademickim Sanatorium Przeciwgruźliczym „Bratnia Pomoc”. Dzięki niemu już w 1945 r. otrzymał posadę asystenta na oddziale chorób wewnętrznych zakopiańskiego Szpitala Klinicznego, a w następnym roku taką samą posadę w tamtejszym Akademickim Sanatorium Przeciwgruź1iczym „Bratnia Pomoc”.
W sanatorium tym odbywał staże kliniczne. W dniu 29 maja 1948 r., po zdaniu kilku końcowych egzaminów na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, uzyskał stopień lekarza. Wówczas powierzono mu stanowisko ordynatora Akademickiego Sanatorium Przeciwgruźliczego w Zakopanem. Niezależnie od tego kontynuował pracę na oddziałach: wewnętrznym, zakaźnym, chirurgicznym i ginekologiczno-położniczym zakopiańskiego Szpitala Klinicznego.
W roku 1950 został powołany do służby wojskowej. Początkowo skierowano go do Łodzi, a następnie do 36 Kołobrzeskiego Pułku Piechoty, stacjonującego wówczas w Lublińcu. W 1951 roku napisał pracę o zabiegach wewnątrzpłucnego przepalania zrostów metodą Jakobeausa. Na jej podstawie w dniu 7 lipca 1951 r. na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego otrzymał stopień doktora medycyny. Promotorem tej pracy był prof. Leon Tochowicz. Była to praca pionierska, przeprowadzona na podstawie 501 zabiegów pod kierunkiem prof. Wita Rzepeckiego.
W połowie 1952 roku, doceniając zdobyte kwalifikacje zawodowe powierzono mu stanowisko ordynatora, specjalisty chorób płucnych, w Wojskowym Domu Wypoczynkowym w Zakopanem, a w 1956 r. przeniesiono na stanowisko komendanta Centralnego Wojskowego Sanatorium Przeciwgruźliczego w Otwocku.
Na tym stanowisku pracował do 1985 roku, z niewielką przerwą w latach 1963-1964. W tym czasie przebywał w Wietnamie, Sajgonie i Kambodży jako delegat Polski w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli w Indochinach. Podczas pełnienia tej misji otrzymał od miejscowych władz rządowych kilka odznaczeń – w Wietnamie
Medal Przyjaźni, a w Kambodży książę Narodom Sihanuk wręczył mu Order „Saha Metrei”.
Po powrocie do kraju, w 1965 r. objął stanowisko redaktora naukowego wydawnictw wojskowych w Instytucie Medycyny Lotniczej w Warszawie. Dwa lata później przejął funkcję kierownika Działu Dokumentacji Naukowej Instytutu Kształcenia Podyplomowego Wojskowej Akademii Medycznej w Warszawie. W tym czasie współdziałał w utworzeniu Koła Historii Wojskowej Służby Zdrowia, którego siedziba mieściła się wówczas w Szpitalu Wojskowej Akademii Medycznej przy ul. Szaserów na Grochowie. Przez szereg lat był aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Lekarskiego oraz Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny i Farmacji. Po przejściu na emeryturę w 1973, podjął współpracę z redakcją kwartalnika „Archiwum Historii Medycyny”. Początkowo pełnił funkcję sekretarza, a od 1974 r. wchodził w skład kolegium redakcyjnego.
W latach 1978-1983 był lekarzem PLL ‘’Lot”, odpowiedzialnym za stan zdrowia pilotów przed startem z warszawskiego lotniska na Okęciu.
Uczestnik zjazdów i konferencji poświęconych dziejom polskiej cywilnej i wojskowej służby zdrowia, już od 1957 r., w warszawskiej prasie i radiu popularyzował wiedzę z zakresu historii medycyny. Brał udział w opracowywaniu haseł rzeczowych związanych z historią medycyny, które zamieszczano w wydawanych wówczas encyklopediach i słownikach medycznych.
W dorobku naukowym pozostawił około 40 artykułów, 700 felietonów i 9 książek.
W 1972 roku wydał zbiór aforyzmów pt. Każdy chory ma doktory. Od 1973 roku na łamach „Służby Zdrowia” prowadził kalendarium medyczne pt. „Szpalta wspomnień” , gdzie zamieszczał krótkie informacje o polskich i obcych lekarzach, o towarzystwach lekarskich, o postępach w medycynie, o zjazdach i czasopiśmiennictwie lekarskim. W roku 1983 wydał dzieło swojego życia – Słownik chronologiczny dziejów medycyny i farmacj.. Swoim zasięgiem obejmuje ono czas od roku 2000 p.n.e aż po rok 1970. W 1986 roku w czasopiśmie „Wiadomości Związkowe” redagował kolumnę pt. „Silva Rerum”. Były to zbiory anegdot i aforyzmy o lekarzach i praktyce lekarskiej, np. „Lekarze są jak piwo, im starsi, tym lepsi” albo „Jak Pan Jezus da zdrowie, to i grzechy będą”. W roku 1989 na łamach „Służby Zdrowia” zamieszczał kalendarium historyczne pt. „Dzieje medycyny polskiej okresu II Rzeczypospolitej”. W 1998 r. opublikował książkę pt. Swawolny Hipokrates. Jest to zbiór myśli i aforyzmów oraz sentencji o medycynie, medykach, o chorobach i ich leczeniu.
Za swoje osiągnięcia otrzymał szereg odznaczeń państwowych i resortowych. W 1996 roku kapituła odznaczeń Polskiego Towarzystwa Lekarskiego przyznała mu medal Gloria Medicinae, a w 1997 r. Polskie Towarzystwo Historii Medycyny i Farmacji godność członka honorowego. Już w 1945 roku otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Był też odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Zwycięstwa i Wolności oraz Złotym, Srebrnym i Brązowym Medalem „Siły Zbrojne w Służbie Zdrowia Ojczyzny”. Miał też Brązowy Medal „Za Zasługi dla Obronności Kraju’’, Odznakę Grunwaldzką, odznakę
„Za wzorową Pracę w Służbie Zdrowia” i odznakę Polskiego Towarzystwa Lekarskiego Bene Meritus.
Zmarł 23 września 2008 r. w Domu Lekarza Seniora przy ul. Wołoskiej w Warszawie, w którym zamieszkał w 1993 r.. Został pochowany na cmentarzu powązkowskim (Stare Powązki, kwatera 299/b 1/14).
Piśmiennictwo
1. Życiorys. Rękopis bez daty napisany własnoręcznie pod koniec życia. Zbiory Hanny Bojczuk.
2. Wiesław Stembrowicz, O doktorze medycyny Romanie Dzierżanowskim,
„Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1999, T. 62, z.1-2, s.128-129, f ot .
3. Danuta Wilanowska, Dr med. płk Roman Dzierżanowski, „Gazeta Stołeczna”
z dnia 4 marca 2009, s. 9, fot.
4. Hanna Bojczuk, Spis publikacji doktora Romana Dzierżanowskiego,
Maszynopis. Zbiory własne.
5. Edward S. Dzierżanowski (syn). Uzupełnienia do Życiorysu ojca Romana Dzierżanowskiego. Wydruk komputerowy jedna strona. Zbiory własne H. Bojczuk.
6. Danuta Krysa-Leszczyńska. Wniosek o nadanie godności członka honorowego Polskiego Towarzystwa Historii Medycyny i Farmacji doktorowi n. med. Romanowi Dzierżanowskiemu z Warszawy. Warszawa 20 IX 1997 r. Maszynopis. Zbiory własne H. Bojczuk.