Pamiętnik TLW 2016

ROK 1915 - PRZEDŚWIT ZWYCIĘSTWA

Rok 1915 był drugim rokiem „wielkiej wojny” toczącej się na terytorium niemal całej Europy. Na ziemiach polskich z wojskiem rosyjskim ścierały się armie austriackie, pruskie i niemieckie. W ich szeregach, wbrew swojej woli, znaleźli się także Polacy z terenów okupowanych przez zaborców. Wśród nich byli polscy lekarze. Pracowali w szpitalach polowych i na pierwszej linii frontu.

W Warszawie trwała już od sierpnia 1914 r. akcja pomocy sanitarnej i materialnej ofiarom wojny i ich rodzinom. Zajmowały się tym sekcje Pomocy Sanitarnej Komitetu Obywatelskiego w ramach Rosyjskiego Czerwonego Krzyża. One też zajmowały się powoływaniem obsady lekarsko-pielęgniarskiej i ich wyposażeniem.

Na warszawskich dworcach kolejowych urządzano punkty sanitarne z obsadą lekarską i personelem pomocniczym. Rannych i chorych żołnierzy z frontu transportem kolejowym przewożono do Warszawy. Odbywała się tam segregacja chorych, których następnie samochodami przewożono do stałych i czasowych szpitali w mieście, które funkcjonowały już od sierpnia 1914 r. Wśród członków Komitetu Obywatelskiego było wielu lekarzy warszawskich, w tym członków TLW. Np. w skład Wydziału Lekarskiego Komitetu Pomocy Sanitarnej został powołany w 1915 r. dr Maksymilian Zweigbaum (1855-1943), lekarz ginekolog i położnik ze Szpitala Starozakonnych na Czystem. Dodatkowo od sierpnia 1914 r. pracował on na oddziale chirurgicznym Warszawskiego Lazaretu Miejskiego w Koszarach Kadetów. Dr Zweigbaum, podobnie jak jego koledzy, pomimo wyczerpującej pracy w szpitalu, wieczorami uczestniczył w posiedzeniach TLW. Spotykali się tam między innymi doktorzy: Jan Borzymowski, Szczęsny Bronowski, Kazimierz Chełchowski, Alfons Czajkowski, Bolesław Dębiński, Marta Ehrlichówna i Edward Flatau.

Posiedzenia odbywały się zgodnie z Ustawą dwa lub trzy razy w miesiącu. Uczestniczyło w nich od 20 do 80 osób. Każde posiedzenie prowadził prezes dr Józef Pawiński (1851-1925), lekarz internista z oddziału wewnętrznego Szpitala św. Ducha.

Dr Pawiński na posiedzeniu klinicznym w dniu 18 marca 1915 roku wygłosił odczyt pt. „Wojna a serce. Przyczynek do patologii zaburzeń cyrkulacyjnych…”. Dr J. Borzymowski zaprezentował zbiór kul karabinowych, wyjętych z ran żołnierzy operowanych przez niego w Miejskim Lazarecie. Na kolejnych posiedzeniach zebrani wysłuchiwali odczytów, których tematem była sytuacja zdrowotna wynikająca z trwającej wojny. Np. omawiano postępowanie lekarskie z rannymi i chorymi żołnierzami, przypadki puchliny głodowej dotykającej coraz większe grupy wynędzniałych przesiedleńców, wydobywanie ciał obcych w mięśnia sercowego, głowy, szyi, kręgosłupa, podudzia itp.

W nocy z dnia 4 na 5 sierpnia 1915 r. po przegranej bitwie z Niemcami wojska rosyjskie wycofały się z lewobrzeżnej Warszawy na Pragę, niszcząc za sobą wszystkie trzy mosty na Wiśle. Rankiem następnego wojska niemieckie zajęły lewobrzeżną Warszawę. Wojska rosyjskie z praskiego brzegu bombardowały Warszawę, niszcząc domy na Powiślu. Lotnictwo niemieckie i rosyjskie zrzucało bomby. Pomimo tego życie w mieście toczyło się nadal. Był gaz, woda i prąd, jeździły tramwaje, sklepy były otwarte. Na przechodniów spadały bomby, waliły się domy, szczególne spustoszenie niosły niemieckie bomby, które oprócz masy wybuchowej były wypełnione opiłkami żelaza. Taka sytuacja trwała do 7 sierpnia 1915 r., kiedy ucichły działa na Pradze, wojska rosyjskie wycofały się na wschód. Nowy okupant po kilku dniach wydał polecenie wyłączenia telefonów miejskich, rekwirował majątek mieszkańców, i niektórych instytucji, między innymi zarekwirował mienie Pogotowia Ratunkowego, zabierając koła karetek, zapasowe opony i paliwo. W Warszawie zaczął panować głód. Na ulicach pojawili się biedni i głodni ludzie.

W okresie jesienno-zimowym na polecenie Komitetu Obywatelskiego organizowano uliczne punkty, tzw. ogniska publiczne, w których można było tanio kupić pieczone, gorące kartofle, szklankę bulionu, herbatę. Urządzano ogrzane pomieszczenia dla bezdomnych i uczącej się młodzieży.

11 sierpnia 1915 r. Sekcja Szkół Wyższych Komitetu Obywatelskiego poleciła nowym władzom administracji państwowej, aby Wydział Oświecenia opracował projekt organizacji dwóch wyższych uczelni – Uniwersytetu i Politechniki Warszawskiej.

11 października Wydział Oświecenia przedstawił projekt statutów dla Uniwersytetu i Politechniki Warszawskiej. 13 października 1915 r. niemieckie władze administracji rządowej zatwierdziły propozycję obsady personalnej obu wyższych uczelni.

Według zatwierdzonego Statutu stanowisko rektora Uniwersytetu Warszawskiego powierzono Józefowi Brudzińskiemu, wykładowcy propedeutyki lekarskiej na Uniwersytecie, a stanowisko dziekana wydziału lekarskiego dr. Leonowi Kryńskiemu (1866-1937). Obaj byli członkami Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego.

Rektor odrodzonego Uniwersytetu Warszawskiego dr Józef Polikarp Brudziński (1874-1917) lekarz pediatra i neurolog, był działaczem politycznym i społecznym, twórcą i organizatorem dwóch szpitali dziecięcych – jednego w Łodzi im. Anny Marii, drugiego w Warszawie im. Karola i Marii.

Dziekan Wydziału Lekarskiego UW dr Leon Kryński (1866-1937) był ordynatorem oddziału chirurgicznego w Szpitalu św. Ducha.

15 listopada 1915 r. odbyła się uroczystość otwarcia Uniwersytetu Warszawskiego. Dzień później – 16 listopada na posiedzeniu klinicznym TLW, prezes dr. Józef Pawiński wygłosił obszerne przemówienie, zaczynające się od słów: „W głębokiem wzruszeniu i zadumie przeżyliśmy uroczysty dzień wczorajszy. Ma on być zapowiedzią lepszej przyszłości, jakby dniem 3-go maja dla nauki polskiej”. A na posiedzeniu w dniu 7 grudnia Pawiński zawiadomił zebranych o wręczeniu rektorom obu Uczelni stosownych „adresów” od członków Towarzystwa. Treść „adresów” była dziełem dr. Arkadiusza Puławskiego, wiceprezesa TLW.

J. Brudziński pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Warszawskiego do 29 listopada 1917 r., kiedy to znękany chorobą, zrezygnował. Rektor Józef Budziński, przyjaciel młodzieży akademickiej, który „zawsze i wszędzie dobro młodzieży miał na względzie”, otrzymał od studentów adres pożegnalny, napisany na pergaminie. Natomiast członkowie „Bratniej Pomocy”, zorganizowanej z jego inicjatywy, ofiarowali Senatowi UW portret Brudzińskiego pędzla artysty malarza Józefa Bergera, który został umieszczony w Sali Posiedzeń Pałacu Kazimierzowskiego. Pałac uległ zniszczeniu podczas II wojny Światowej, a wraz z nim galeria portretów rektorów UW. Po wojnie wraz z odbudowywanym Pałacem Kazimierzowskim, postanowiono odtworzyć Galerię portretów rektorów. W lutym 1949 r. w gabinecie rektora prof. Franciszka Czubalskiego odbyła się narada w tej sprawie. Wykonanie portretu J. Brudzińskiego zlecono malarzowi Janowi Marylskiemu. Nowy portret przedstawia profesora w stroju rektorskim wraz z insygniami, i jak dawniej zdobi Salę Posiedzeń Senatu UW. Warto zaznaczyć, że togi rektorskie zaczęto nosić dopiero w 1921 r.