Tajne Studia Medyczne w Warszawie 1940-1944

Profesor Stanisław Jan Przyłęcki (1891–1944)

Andrzej Zaorski

Profesor Stanisław Jan Przyłęcki (1891–1944)

Urodził się 29 sierpnia 1891 r. w Radomiu, w rodzinie lekarskiej. Był synem Włodzimierza i Franciszki z domu Kalisz. Po ukończeniu nauki w Miejskiej Szkole Handlowej w Radomiu rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, ale pod koniec października 1909 r. przeniósł się na Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu w Halle-Wittemberg, a w 1910 r. na taki sam wydział Uniwersytetu w Genewie. Tam do 1914 r. studiował m.in. zoologię pod kierunkiem prof. Emila Yunga (Junga) i fizjologię roślin u prof. Roberta Chadota.

Stopień doktora fizjologii otrzymał na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie na podstawie pracy pt. „Wydalanie związków azotowych przez żaby”. W 1921 r. jako stypendysta rządu francuskiego studiował w Paryżu i Strasburgu, gdzie w tamtejszym Instytucie Fizjologii Ogólnej Wydziału Przyrodniczego prowadził badania doświadczalne w zakresie fizjologii, m.in. narządu trawienia.

W 1923 r. po powrocie do kraju habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy pt. „Wymiana soli i wody u płazów”. W dniu 1 maja 1924 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Zakładu Fizjologii Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego; w październiku 1925 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Następnie przeniósł się do Warszawy, by objąć stanowisko kierownika Katedry Fizjologii i Chemii Fizjologicznej Wydziału Weterynaryjnego UW. 1 listopada 1928 r. objął też Katedrę i Zakład Chemii Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego UW, którą kierował do wybuchu wojny w 1939 r. W 1929 r. rozpoczął rozbudowę Zakładu Chemii Fizjologicznej. Do 1936 r. przewodniczył Komisji Budowy Zakładu Chemii Lekarskiej.

We wrześniu 1939 r. objął urząd dziekana Wydziału Lekarskiego UW. W czasie okupacji niemieckiej w jego Zakładzie przy ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 w okresie od marca 1941 do lutego 1943 r. działała Prywatna Szkoła Zawodowa dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego doc. Jana Zaorskiego, w której prof. Przyłęcki prowadził ćwiczenia i wykłady z chemii fizjologicznej. W tym samym czasie na tajnych kompletach Wydziału Lekarskiego UW wykładał chemię nieorganiczną i organiczną. Ponadto przy II Klinice Chorób Wewnętrznych (ul. Nowogrodzka 59), kierowanej wówczas przez prof. Witolda Orłowskiego, zorganizował pracownię biochemiczną. Tam też prowadził kursy z chemii i biochemii dla lekarzy internistów.

Współpracował z Kazimierzem Białaszewiczem, Franciszkiem Czubalskim i Stanisławem Kopciem. Wykształcił wielu biochemików, takich jak: Antoni Dmochowski, Bronisław Filipowicz, Stefan Nyrek, Ernest Sym, Wiesław Tysarowski, Wacław Giedroyć, Piotr Wierzchowski i Bronisław Zawadzki. Prowadził badania w dziedzinie chemii białek, wirusów i enzymów. Opublikował około 80 prac naukowych w licznych czasopismach naukowych, m.in. w sprawozdaniach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz zagranicznych towarzystw naukowych. W 193 8 r. Otrzymał francuski Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej.

Zginął 5 sierpnia 1944 r., zamordowany przez gestapo, w alei Szucha, wraz z synem Wojciechem i grupą mężczyzn zabranych z domu przy ul. Marszałkowskiej 35.

Na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze 62., znajduje się symboliczna mogiła zamordowanych przez Niemców polskich chemików. Figuruje tam nazwisko prof. Stanisława Przyłęckiego.

Piśmiennictwo

1.                         Jan Bohdan Gliński, Przyłęcki Stanisław Jan (1891–1944). w: Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar drugiej wojny światowej, T.l, Warszawa 1977, s. 340–341.

2.            Rocznik lekarski Rzeczypospolitej Polskiej za rok 1938. Rok III, Warszawa 1938, s. 739.

3.            Andrzej Środka, Przyłęcki Stanisław Jan (1891—1944), w: Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, T. I, z. 1, Warszawa 1991, s. 67–69.

4.                         Uniwersytet Warszawski w latach wojny i okupacji. Kronika 1939/40 – 1944/45. Oprac., dr Tadeusz Manteuffel, Warszawa 1948, s. 23–30.

Oprac. A. Zaorski