Pamiętnik TLW 2006
Profesor Henryk Rykowski (1918-2004)
Wojciech Noszczyk
Profesor Henryk Rykowski (1918-2004)
Profesor dr hab. Henryk Rykowski urodził się 9 września 1918 r. w Moskwie. W 1936 r. ukończył gimnazjum im. M. Reya w Warszawie. Studia Lekarskie rozpoczął w 1936 r. w Uniwersytecie Warszawskim i kontynuował na tajnym Uniwersytecie, uzyskując dyplom lekarza 1 października 1943 r. Po ukończeniu studiów pracował pod kierunkiem docenta Jerzego Rutkowskiego jako asystent wolontariusz w I Oddziale Chirurgicznym Szpitala Dzieciątka Jezus w Warszawie. W oddziale tym był zatrudniony przez całą okupację i Powstanie Warszawskie. Od stycznia 1942 r. należał do Związku Walki Zbrojnej przekształconego w Armię Krajową. W październiku 1944 r., po Powstaniu, przez kilka dni przebywał w obozie w Pruszkowie. Po ucieczce z obozu pracował w szpitalu w Milanówku, gdzie leczył i operował m.in. uchodźców z obozu. Następnie, począwszy od 1 kwietnia
1945 r., pełnił przez rok funkcje dyrektora i ordynatora oddziału chirurgicznego szpitala powiatowego w Przasnyszu.
W latach 1946-1948 był asystentem prof. J. Rutkowskiego w nowo utworzonej II Klinice Chirurgicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Łódzkiego. W 1948 r. został powołany do służby wojskowej i do lutego 1950 r. pełnił obowiązki starszego lekarza jednostki wojskowej w Warszawie (ryc.3). W tym okresie pracował również jako wolontariusz w III Klinice Chirurgicznej Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem prof. Adama Grucy. Po zwolnieniu z wojska otrzymał stanowisko starszego asystenta w I Klinice Chirurgicznej w Warszawie, kierowanej przez prof. Tadeusza Butkiewicza.
Ponownie powołany do służby wojskowej ze skierowaniem do Centralnego Szpitala Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, pracował na oddziale chirurgicznym na stanowisku zastępcy ordynatora i w poliklinice. W godzinach popołudniowych dokształcał się w Oddziale Chirurgicznym Instytutu Onkologii.
W roku 1957 został na własną prośbę zwolniony z wojska. Kilka miesięcy wcześniej (1 października 1956 r.) rozpoczął pracę w Oddziale Chirurgicznym Szpitala Miejskiego nr 6 w Warszawie, którego ordynatorem był prof. J. Rutkowski. Oddział ten w 1958 r. został podniesiony do rangi II Kliniki Chirurgicznej Studium Doskonalenia Lekarzy przy Akademii Medycznej w Warszawie.
W 1961 r. Henryk Rykowski otrzymał roczne stypendium naukowe ze skierowaniem do przodującego w świecie ośrodka Chirurgii Naczyń i Serca Uniwersytetu w Houston (Stany Zjednoczone). W ośrodku tym, kierowanym przez słynnego prof. M. E. DeBakeya, przebywał od 19 kwietnia 1961 do kwietnia 1962 r. Po powrocie do kraju został na własną prośbę przeniesiony z II do I Kliniki Chirurgicznej Studium Doskonalenia Lekarzy. W klinice tej pracował pod kierunkiem prof. Józefa Kubiaka, początkowo na stanowisku adiunkta, a od 1964 r. docenta etatowego. W tym właśnie roku Ministerstwo Zdrowia skierowało go na
6- tygodniowy pobyt naukowy w Instytucie Chirurgii Naczyń i Serca w Moskwie. Miał wówczas sposobność poznania pracy także innych ośrodków chirurgicznych Moskwy i Leningradu. W 1965 r. otrzymał ponownie roczne stypendium naukowe do ośrodka prof. M. E. DeBakeya, gdzie pracował do grudnia 1966 r. Poznał wtedy również pracę najbardziej znanych oddziałów chirurgicznych w Bostonie, Nowym Jorku i Chicago.
W dniu 1 maja 1970 r. otrzymał stanowisko kierownika II Katedry Chirurgicznej Studium Doskonalenia Lekarzy, przemianowanej następnie na Katedrę i Klinikę Chirurgii Naczyniowej Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego (CMKP). W godzinach popołudniowych od 1 lutego 1969 r. pracował jako ordynator oddziału chirurgicznego Lecznicy Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej w Warszawie. Od 1971 do 1978 r. pełnił w CMKP funkcję kierownika (dziekana) Studium Medycyny Klinicznej. W latach 1972-1976 odwiedzał ponownie ośrodki chirurgiczne Moskwy oraz oddziały chirurgiczne Londynu, Sztokholmu i Malmö.
W dniu 30 września 1988 r. przeszedł na emeryturę. W latach 1989-2001 pracował w Przychodni Chirurgicznej oraz konsultował oddziały i kliniki prowadzone przez swoich uczniów. Zmarł w Warszawie 1 października 2004 r. Został pochowany na cmentarzu Parafii Katolickiej św. Apostołów Piotra i Pawła w Warszawie.
W 1947 r. na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Łódzkiego otrzymał stopień doktora medycyny
po obronie rozprawy doktorskiej pt. Rakowiaki wyrostka robaczkowego.
W 1962 r. habilitował się na podstawie dorobku naukowego i pracy pt. Doświadczalne
przeszczepianie tętnic homo i heterogennych, sterylizowanych promieniami Gamma.
Dwa lata później otrzymał nominację na stanowisko docenta etatowego w I Klinice Chirurgii SDL.
Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał 9 marca 1973 r. Profesorem zwyczajnym został 13
listopada 1980 r.
Profesor Henryk Rykowski był lekarzem, chirurgiem, organizatorem, naukowcem i nauczycielem.
Lekarzem przede wszystkim. Był bardzo oddany chorym. We wspomnieniach z okresu okupacji dr Maria Sławińska-Podkulińska pisze o nim i o doktorze B. Marzinku następujące słowa: „Nie istniało dla nich zmęczenie, odpoczynek, trudności, przeszkody w walce o życie ludzkie”. Zawsze znajdował czas na rozmowę z pacjentem i jego rodziną. Potrafił w sposób przystępny wyjaśnić każdemu choremu proponowaną metodę leczenia, jej zalety i wady oraz przedstawić rokowanie. Chorzy ufali mu i przyjeżdżali do niego z całej Polski.
Od początku lat 60. ubiegłego wieku specjalizował się w chirurgii tętnic. Pracując w Houston w ośrodku, w którym powstawała nowoczesna chirurgia naczyniowa, opanował technikę operacji tętnic. Po powrocie do Polski z powodzeniem zaczął wykonywać operacje tętnic nerkowych, trzewnych i szyjnych. Z biegiem lat doszedł do wielkiej wprawy w odtwarzaniu przepływu w tych naczyniach oraz w aorcie i tętnicach kończyn dolnych. Oprócz wielogodzinnych operacji, przeprowadzanych w kierowanej przez siebie klinice i lecznicy, wykonywał operacje naczyniowe w wielu innych szpitalach. Często nawet późnym popołudniem lub nocą jeździł poza Warszawę, aby ratować chorego z pękniętym tętniakiem aorty brzusznej lub rozerwaną tętnicą. W czasie operacji imponował spokojem, dokładnością, logicznym rozumowaniem i uporem w dążeniu do zamierzonego celu.
Był bardzo energicznym i skutecznym organizatorem. We wrześniu 1939 r. wraz z późniejszym profesorem Andrzejem Alichniewiczem zorganizował oddział chirurgiczny w Klinice Dermatologii Uniwersytetu Warszawskiego w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Po Powstaniu Warszawskim powiększył oddział chirurgiczny szpitala w Milanówku i uruchomił transport rannych z obozu w Pruszkowie do tego oddziału. Pracując w Przasnyszu w ciągu roku w miejsce spalonego szpitala wyposażył i uruchomił nowy, na 140 łóżek. Pracując w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego oprócz bardzo licznych kursów dokształcających w kierowanej przez siebie klinice zorganizował ustawiczne szkolenia dla ordynatorów oddziałów chirurgicznych z całej Polski. W latach 70. pod jego kierunkiem opracowano w CMKP zasady specjalizacji nie tylko w chirurgii, ale także we wszystkich specjalnościach zabiegowych. Zaproponował zasady zcentralizowanego egzaminu specjalizacyjnego na drugi stopień z chirurgii ogólnej i przygotował około 500 pytań do testów. Opracowany przez niego system kształcenia podyplomowego i sposób egzaminowania realizowano do 2000 r. Począwszy od 1970 r., przez 18 lat kierował tworzonymi przez siebie zespołami badawczymi, w skład których wchodzili nie tylko lekarze różnych specjalności, ale także elektronicy, biolodzy, chemicy i fizycy.
Profesor Henryk Rykowski był pomysłowym i bardzo dociekliwym naukowcem, który w nauce, podobnie jak w życiu, najbardziej cenił prawdę. Miał wiele wspaniałych, twórczych pomysłów, które z różnych powodów, przede wszystkim finansowych, często nie mogły być zrealizowane. Prowadził zarówno badania doświadczalne, jak i kliniczne. W początkowym okresie pracy naukowej jego zainteresowania dotyczyły chirurgii ogólnej, ze szczególnym uwzględnieniem patofizjologii chirurgicznej. Jako jeden z pierwszych w Polsce zwrócił uwagę na zaburzenie gospodarki potasowej w chorobach chirurgicznych. Interesował się także możliwościami leczenia enzymatycznego w różnego rodzajach zakażeniach i zakrzepicach. Duże walory zarówno naukowe, jak i praktyczne miały jego prace dotyczące leczenia streptokinazą zakrzepów żylnych i tętniczych. Rozpowszechnianie tej metody leczenia w latach 50. ubiegłego wieku było trudne, przede wszystkim ze względu na ograniczoną dostępność leku.
Począwszy od 1960 r. podstawowym kierunkiem działalności naukowej Henryka Rykowskiego stała się chirurgia naczyniowa. Dzięki wyjątkowo starannemu szkoleniu w przodujących ośrodkach chirurgii naczyniowej w świecie zdołał rozwinąć i prowadzić badania nad techniką i wynikami operacji nigdy dotychczas w naszym kraju nie wykonywanych. W roku 1962 jako pierwszy w Polsce wykonał operację udrożnienia tętnicy nerkowej u chorego z nadciśnieniem naczynio-nerkowym. Zaproponowane przez niego odmiany techniczne tej operacji, nowe kryteria doboru chorych po zabiegu i określenie przepływów w tętnicach nerkowych przed i po operacji umożliwiły polepszenie wyników zabiegu i rokowanie.
Bogate doświadczenia Profesora w chirurgii naczyniowej, zwiększające się stale w miarę upływu lat, przyczyniły się do uzyskania nowych, oryginalnych spostrzeżeń. Dotyczyły one m.in.: a) leczenia chirurgicznego tętnic małego kalibru; b) zwężenia aorty w odcinku piersiowym lub brzusznym w przebiegu skrzywień kręgosłupa; c) postępowania w różnych postaciach zwężeń tętnic odchodzących od łuku aorty oraz tętnic krezkowych. Jego zasługą są również opisy nowych naczyniowych zespołów chorobowych oraz licznych modyfikacji i usprawnień technicznych w chirurgii naczyniowej. Wprowadził m.in.:
a) wsteczną embolektomię rozwidlenia aorty z dostępu pozaotrzewnowego; b) odmianę wycięcia workowatego tętniaka aorty wstępującej; c) skojarzoną metodę przeszczepu aortalno-biodrowego z osobnym udrożnieniem tętnicy głębokiej uda; leczenie chirurgiczne zespołu podkradania podskórnym przeszczepem pachowo-pachowym.
Profesor Rykowski miał również liczące się w skali kraju osiągnięcia dydaktyczne. Kształceniem studentów i lekarzy zajmował się przez ponad 40 lat podczas pracy w Akademiach Medycznych w Łodzi i Warszawie, prowadząc wykłady, seminaria i ćwiczenia na Wydziałach Lekarskich. Od 1958 r. zajmował się dydaktyką podyplomową, szkoląc chirurgów na kursach organizowanych przez Studium Doskonalenia Lekarzy, a potem Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego. Nie ma w naszym kraju chirurga, który kończąc specjalizację w latach 1970-1988 nie spotkałby się z Profesorem osobiście na kursie dokształcającym. Starannie przygotowane i świetnie zilustrowane wykłady, oparte przede wszystkim na własnym doświadczeniu Profesora, były wysoko oceniane przez licznych lekarzy. Zawsze po wykładzie poświęcał wiele czasu na rozmowy ze słuchaczami, które przekształcały się zazwyczaj w ożywione dyskusje. Uczył nie tylko na sali wykładowej, ale również przy łóżku chorego i w sali operacyjnej, gdzie cierpliwie objaśniał przebieg przeprowadzanej operacji.
Jego wieloletnie doświadczenie w chirurgii naczyniowej znalazło swój wyraz w opracowaniu wielu oryginalnych i wartościowych podręczników, które przyczyniły się do rozpowszechnienia tej dziedziny chirurgii w naszym kraju. Spośród nich należy wymienić: Chirurgię tętnic, Powikłania po operacjach tętnic, Zakażenia w chirurgii naczyń, Choroby naczyń krwionośnych. W każdym z tych dzieł zwraca uwagę nowoczesne ujęcie problematyki naczyń i osobiste doświadczenie Autora. Zajmując się szeroką problematyką szkolenia chirurgów na terenie całego kraju, Profesor nie tracił z oczu konieczności zawodowego i naukowego rozwoju zespołu kierowanej przez siebie kliniki. Był opiekunem 4 przewodów habilitacyjnych oraz promotorem 5 przewodów doktorskich. Pięciu jego uczniów otrzymało tytuł naukowy profesora.
Profesor Henryk Rykowski był kierownikiem energicznym, ale wyrozumiałym, lekarzem obiektywnym, lecz wrażliwym, nauczycielem wymagającym i troskliwym. Cieszył się z sukcesów swoich uczniów. Pomagał im. Dbał o ich rozwój zawodowy i naukowy. Unikał wszelkiego rozgłosu. Nie lubił, aby o nim mówiono. Nie chciał być odznaczanym, nagradzanym, wyróżnianym. Zdołał jednak uzyskać to, co jest znacznie cenniejsze – szacunek i uznanie tysięcy chorych, którym uratował zdrowie lub życie.
Piśmiennictwo:
1. H. Rykowski: Rakowiaki wyrostka robaczkowego. „Polski Tygodnik Lekarski” 1950; V: 1156.
2. H. Rykowski: Doświadczenia z przeszczepianiem tętnic homo i heterogennych wyjaławianych promieniami Gamma. „Polski Tygodnik Lekarski” 1960; XV:1758.
3. H. Rykowski: Gamma surgarzasal sterilisalt erdarabok kiseletes homoioes heterotransplantatioja. Orvosi Hetilap.1962,103,2197.
4. M. Sławińska Podkulińska:An Unusual School Memoire of Ex-solidiers of the Resistance Army in Poland Living in Australia, First English Editio Melbourne June 1992; 17.
5. H. Rykowski: Zaburzenia gospodarki potasowej w chorobach chirurgicznych. „Polski Tygodnik Lekarski” 1955 ; X: 33.
6. H. Rykowski: Streptokinase and streptodornase in inflamatory oedema. “The Lancet” 1956; 21: 513.
7. J. Gajewski, H. Rykowski: Technika leczenia zakrzepów streptokinazą. „Polski Tygodnik Lekarski” 1965; XX: 1774.
8. H. Rykowski, J. Kubiak: Operacje nadciśnienia z powodu zwężenia tętnic nerkowych. „Polski Przegląd Chirurgiczny” 1966; XXXVIII: 1328
9. H. Rykowski: Odległe wyniki po operacjach z powodu nadciśnienia naczyniowo-nerkowego. „Pamiętnik XXXI Zjazdu Chirurgów Polskich”. 1968.
10. H. Rykowski: Dwa przypadki operacyjnego leczenia nadciśnienia naczyniowo-nerkowego. „Polski Tygodnik Lekarski” 1965; XX: 359.
11. H. Rykowski, H. Edward Garret, Michael E. DeBakey: Leczenie operacyjne niedrożności tętniczej poniżej podziału tętnicy podkolanowej przeszczepem żylnym. „Polski Tygodnik Lekarski” 1968; XXIII: 298.
12. H. Rykowski: Leczenie chirurgiczne niedrożności tętnic małego kalibru. „Polski Tygodnik Lekarski” 1968; XXIII: 813.
13. H. Rykowski, S. Dreszer, J. Sowiński, J. Haftek: Zwężenie aorty brzusznej na skutek zniekształcenia kręgosłupa. „Polski Przegląd Chirurgiczny” 1966; XXXVIII: 1312.
14. H. Rykowski, Z. Bednarski: Czy zwężenia (coarctatio) aorty brzusznej z nadciśnieniem i bezobjawowym zwężeniem tętnic łuku aorty mogą stanowić odrębny zespół naczyniowy? „Polski Tygodnik Lekarski”1969; 24: 363.
15. H. Rykowski: Aorto-arteritis. Nieswoiste zapalenie aorty brzusznej z nadciśnieniem i bezobjawowym zwężeniem lub niedrożnością tętnic łuku aorty. „Pamiętnik XIII Zjazd Torakochirurgicznego” Towarzystwa Chirurgów Polskich, 1969; 40.
16. H. Rykowski: Leczenie chirurgiczne niedrożności tętnic łuku aorty. „Polski Tygodnik Lekarski” 1964; XIX: 39.
17. H. Rykowski: Odległe wyniki leczenia operacyjnego niedrożności tętnic łuku aorty. „Polski Przegląd Chirurgiczny” 1970; 8: 654.
18. H. Rykowski: Leczenie chirurgiczne przewlekłej niedrożności tętnicy trzewnej i krezkowych. „Polski Tygodnik Lekarski” 1965; XX: 1248.
19. H. Rykowski, A. Kawalski, S. Dreszer: Embolektomia wsteczna rozwidlenia aorty z dostępu pozaotrzewnowego. „Polski Tygodnik Lekarski” 1966; 21: 581.
20. H. Rykowski, Cz. Turski, S. Dreszer: Modyfikacja własna operacji tętniaka workowatego wstępującego odcinka aorty. „Polski Przegląd Chirurgiczny” 1970; 1: 85.
21. H. Rykowski, W. Noszczyk: Podskórny przeszczep omijający pachowo-pachowy w leczeniu zespołu podkradania z tętnicy podobojczykowej. „Polski Przegląd Chirurgiczny” 1975: 47:11,1321.