Tajne Studia Medyczne w Warszawie 1940-1944

Profesor Edward Loth (1884–1944)

Andrzej Zaorski

Profesor Edward Loth (1884–1944)

Urodził się 3 sierpnia 1884 r. w Warszawie, w ewangelickiej rodzinie przemysłowców. Był synem Edwarda Karola i Anny z domu Hoser. Wydalony w 1902 r. z rosyjskiego gimnazjum w Warszawie za działalność w tajnych kółkach samokształceniowych, wyjechał na Kaukaz do Baku i tam w 1903 r. zdał maturę. Następnie w Zurychu (1903–1907) studiował nauki przyrodnicze, uzyskując stopień doktora filozofii. W latach 1907–1912 studiował medycynę na uniwersytetach w Bonn, Getyndze i Heidelbergu. W Bonn (1907 1908) pracował w Zakładzie Anatomii Opisowej prof. R. Bonneta, a w Getyndze (1908–1909) był starszym asystentem w Zakładzie Anatomii prof. F. Merkla. W Heidelbergu (1909 1912) był asystentem w Zakładzie Anatomii prof. M. Ftirbringera, gdzie powierzono mu wykłady z osteologii. Tam w 1912 r. na podstawie pracy pt. „Beitrage zur Anthropologie der negerweichteile Muskelsystem” uzyskał stopień doktora medycyny.

Po powrocie do kraju zamieszkał we Lwowie, gdzie rozpoczął pracę w Zakładzie Anatomii Wydziału Lekarskiego tamtejszego Uniwersytetu. W roku 1913 pod kierunkiem prof. Henryka Kadyja uzyskał po raz drugi doktorat, tym razem na podstawie pracy pt. „Badania antropologiczne nad mięśniami Murzynów”. Rok później habilitował się u prof. Józefa Markowskiego na podstawie rozprawy pt. „Wskazówki do badań antropologicznych na człowieku żywym”.

W tym samym 1914 r. został przyjęty na stanowisko lekarza pułkowego 3. pułku piechoty Legionów. W 1915 r. rektor odrodzonego Uniwersytetu Warszawskiego, prof. Józef Brudziński, zaproponował mu stanowisko kierownika Zakładu Anatomii Prawidłowej Wydziału Lekarskiego. Loth kierował tym Zakładem do 1939 r. W 1918 r. został powołany na stanowisko szefa sanitarnego przy inspekcji wyszkolenia armii polskiej. W roku 1920 otrzymał nominację na profesora i kierownika Katedry i Zakładu Anatomii Prawidłowej Uniwersytetu Warszawskiego.

Oprócz pracy dydaktycznej brał czynny udział w krajowych i międzynarodowych zjazdach i kongresach. Jesienią 1938 r. kierował wyprawą naukową do Ugandy, skąd przywiózł bogatą kolekcję małp i czaszek Murzynów. Pozostawił ponad 90 obszernych prac naukowych o tematyce anatomicznej i antropologicznej oraz z historii medycyny. Był członkiem krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, m.in. Polskiej Akademii Umiejętności, Finlandzkiej Akademii Nauk, a od 1916 r. członkiem Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, założycielem Polskiego Towarzystwa Anatomicznego oraz przewodniczącym komitetu budowy Kolonii Akademickiej im. Gabriela Narutowicza w Warszawie. Otrzymał wiele odznaczeń, m. in. Krzyż Virtuti Militari V kl., Krzyż Niepodległości oraz Krzyż Walecznych (czterokrotnie), Krzyż Węgierskiej Korony III kl., Świętego Szczepana III kl. oraz honorową odznakę PCK.

W 1939 r., podczas oblężenia Warszawy, był komendantem Szpitala Okręgowego, ulokowanego wówczas na terenie Uniwersytetu.

W latach 1939 1944 pod konspiracyjnym pseudonimem „Gozdawa” był członkiem szefostwa sanitarnego Komendy Głównej AK. Dwukrotnie więziony i przetrzymywany na Pawiaku (w 1939 i 1943 r.). Zwolniony chory w 1944 r. Jego podpis figuruje pod konspiracyjnym aktem zgonu marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza obok ośmiu innych podpisów, w tym dr. Mariana Piaseckiego i jego brata, inż. Juliana Piaseckiego.

W latach 1940–1944 był członkiem Rady tajnego Wydziału Lekarskiego UW oraz wykładowcą i egzaminatorem anatomii prawidłowej studentów tajnych kompletów tej uczelni. W tym samym czasie (1940–1944) kierował Państwową Wytwórnią Protez, mieszczącą się przy ul. Kujawskiej 1.

Był również dyrektorem utworzonego przez siebie w Zamku Ujazdowskim w Warszawie, Zakładu Przeszkolenia Inwalidów. W okresie od 1941 do sierpnia 1944 r. prowadził też wykłady w Szkole Zaorskiego.

W Powstaniu Warszawskim uczestniczył jako szef sanitarny V Obwodu Mokotowskiego AK. Zginął podczas nalotu bombowego 15 września 1944 r., przy punkcie opatrunkowym na ul. Wejnerta na Mokotowie, wraz z żoną Jadwigą z domu Niemirycz i córką Heleną Giżycką. Po ekshumacji w 1945 r. został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Piśmiennictwo

1.                         Hanna Odrowąż-Szukiewicz, Loth Edward, w: Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, T. I, z. 4, Warszawa 1996, s. 47–50.

2.            Hanna Odrowąż-Szukiewicz, Mogiły żołnierzy polskich na Powązkach wojskowych. Przewodnik-informator historyczny, Warszawa 1991, s. 132–133.

3.            Andrzej Środka, Odrodzony Uniwersytet Warszawski, w: Dzieje nauczania medycyny i farmacji w Warszawie (1789-1950), Warszawa 1990, s. 269–271.

Oprac., A. Zaorski