Pamiętnik TLW 2007
Otolaryngologia dziecięca w Warszawie
Dr Ewa Nowakowska-Szyrwińska
Otolaryngologia dziecięca w Warszawie
O właściwym rozwoju otolaryngologii dziecięcej w Polsce można mówić dopiero w okresie powojennym, czyli w drugiej połowie XX w., ale już wcześniej widoczne były zalążki tej dziedziny. W wieku XVIII i XIX otolaryngologia wchodziła w zakres chirurgii.
Postępy w praktycznym postępowaniu w chorobach uszu, gardła i nosa przyniosły liczne odkrycia anatomiczne, fizjologiczne i patologiczne. Wprowadzenie metod endoskopowych zadecydowało o wyodrębnieniu specjalizacji otiatrii i laryngologii. W drugiej połowie XIX w. otolaryngologia stała się odrębną dyscypliną naukową wykładaną na uniwersytetach. Ważne ośrodki rozwoju tej specjalizacji powstały w Anglii, Francji i Niemczech. W Wiedniu w 1861 roku utworzona została pierwsza katedra otolaryngologii. Wykładał na niej Adam Politzer (1835-1920). W Warszawie w 1895 r. praktykowało 598 lekarzy, w tym było 2,5% lekarzy laryngologów. Wiedzę zdobywali głównie w ramach studiów, które odbywali w ośrodkach zagranicznych.
Do pionierów laryngologii polskiej i warszawskiej należał prof. Alfred Sokołowski (1849-1925). Jako młody lekarz zwiedzał znane ośrodki laryngologiczne zagraniczne. Tematem jego dysertacji doktorskiej była praca dotycząca chorób krtani. W Szpitalu św. Ducha zorganizował ambulatorium laryngologiczne. Szkolił studentów i lekarzy w zakresie posługiwania się reflektorem czołowym. Wykonywał wiele zabiegów z zakresu tzw. małej chirurgii.
Uczniami Sokołowskiego byli znani laryngolodzy: Jan Sędziek (1861-1932), Feliks Erbrich (1874-1938), Jan Szmurło (1867-1952). W 1889 roku powołano sekcję otolaryngologiczną przy Towarzystwie Lekarskim Warszawskim. Profesor Feliks Erbrich był twórcą i pierwszym kierownikiem Kliniki Laryngo-otiatrycznej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1921 r. razem z prof. Janem Szmurło i Ludwikiem Guranowskim przedstawili statut Polskiego Towarzystwa Otorinolaryngologii.
Dzieci zawsze stanowiły znaczną część pacjentów laryngologicznych. W szpitalach pediatrycznych zatrudniano konsultantów laryngologów. Doktor Teodor Drobczyk (1865-1937) i dr Stanisław Iwanicki (1866-1932) udzielali porad w zakresie laryngologii w Zakładzie Leczniczym dla Dzieci Jana Bączkiewicza. Robert Sinołęcki (1871-1954) konsultował dzieci w ambulatorium Szpitala Ewangelickiego w Warszawie.
W roku 1895 w Warszawskim Szpitalu przy ul. Kopernika powstał 7-łóżkowy oddział laryngologiczny; prowadził go dr Zdzisław Dobrowolski (1865-1942). W Klinice Pediatrycznej przy ul. Litewskiej jako konsultant przez wiele lat pracował dr Wacław Gumiński (1885-1950). Wielu warszawskich laryngologów operowało dzieci w prywatnych gabinetach. Jan Sędziek (1861-1932), znany warszawski laryngolog, Teodor Heiman (1848-1917), ordynator oddziału otolaryngologicznego w Szpitalu Ujazdowskim, i Władysław Wróblewski (1860-1906) byli autorami publikacji na temat operacji migdałków gardłowych, wskazań, powikłań, które ukazały się na łamach „Gazety Lekarskiej” i „Przeglądu Lekarskiego” na przełomie XX w. Problemy schorzeń. otolaryngologicznych wieku dziecięcego stanowiły temat wielu publikacji w okresie międzywojennym w kwartalniku Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego, wychodzącego w latach 1924-1939 pod nazwą „Przegląd Otolaryngologiczny”. W 1933 r. w publikacji monografie i wykłady kliniczne pod redakcją prof. Michałowicza ukazały się prace dr. Gumińskiego na temat zapaleń uszu u małych dzieci. Problemy zapalenia ucha środkowego, zapalenie wyrostka sutkowatego, punkcje i antrotomie były analizowane przez Henryka Lewenfisza, wady wrodzone ucha środkowego – dr Siedlanowska z Kliniki Otolaryngologicznej w Warszawie. W Klinice Laryngologicznej w Szpitalu św. Ducha w 1934 r. powstała pierwsza poradnia dla zaburzeń mowy i wad słuchu. Kierowała nią dr Aleksandra Mitrinowicz (1898-1975), pierwszy profesor foniatrii i autorka podręcznika Głuchota wieku dziecięcego (1968).
Po II wojnie światowej w Warszawie rozpoczął działalność doc. Jan Danielewicz, doświadczony laryngolog ze szkoły lwowskiej. Jan Danielewicz urodził się w 1903 r. w Łańcucie. Studia medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie ukończył w 1927 r. Pracował w oddziale laryngologicznym Szpitala Powszechnego oraz w Klinice Laryngologicznej pod kierunkiem prof. Dobrzańskiego we Lwowie. Odbył staże kliniczne w klinikach laryngologicznych w Wiedniu, Berlinie, Pradze i Budapeszcie. Od 1944 r. jako lekarz wojskowy w stopniu kapitana kierował Szpitalem Wojskowym w Otwocku. Po zakończeniu wojny przez rok był adiunktem w klinice laryngologicznej w Poznaniu. Od 1947 r., po przeniesieniu się do Warszawy rozpoczął pracę w Klinice Pediatrycznej przy ul. Litewskiej. Zorganizował tu oddział laryngologiczny. Współpraca wybitnych pediatrów warszawskich prof. Mieczysława Michałowicza i prof. Rajmunda Barańskiego wraz z prof. F.Groerem, pierwszym dyrektorem Instytutu Matki i Dziecka, z doświadczonym laryngologiem o niezwykłej intuicji badawczej, jakim był Danielewicz, stały się podstawą stworzenia nowej specjalności otolaryngologii dziecięcej.
Docent Jan Danielewicz zwracał uwagę na reakcję tkanek i narządów na czynniki patogenne uzależnione od wieku dziecka. Jego spostrzeżenia na temat roli migdałków w procesach zapalnych, stanu błony śluzowej nosa i zatok wyprzedzały badania naukowe w immunologii doświadczalnej. Własne obserwacje dotyczyły roli zakażeń odzwierzęcych w epidemiologii brodawczaków krtani. Osobiście wizytował miejsca zamieszkania dzieci z brodawczakami krtani. Stwierdził, że dzieci spożywały mleko od krów zakażonych brodawczakami. Docent Danielewicz opracował własną metodę leczenia bliznowatych zwężeń przełyku i krtani. W 1952 r. przedstawił pracę na temat powikłań po szczepieniach doustnych BCG. Spostrzeżenia poczynione przez doc. Danielewicza spowodowały zmianę sposobu szczepienia dzieci.
W roku 1953 w Instytucie Matki i Dziecka powstała pierwsza w kraju klinika laryngologii dziecięcej, kierowana przez kilka miesięcy przez prof. Henryka Lewenfisza a po objęciu przez niego Kliniki Laryngologicznej AM w Warszawie, prowadzona przez adiunkta Jana Danielewicza. W 1954 r. dr Danielewicz przedstawił Radzie Naukowej Instytutu Matki i Dziecka pracę habilitacyjną pt. Patogeneza i hygiogeneza zakażenia oddechowego nosa, w której na podstawie 2000 obserwowanych przypadków doszedł do wniosku, że zapalenie błony śluzowej nosa i zatok nie jest przejawem miejscowego procesu chorobowego, lecz wyrazem ogólnego zakażenia ustroju, w którym dużą rolę odgrywają procesy odpornościowe. Prace doc. Danielewicza były prezentowane na wielu krajowych i zagranicznych konferencjach naukowych. Dzięki nim warszawski ośrodek laryngologii dziecięcej zwrócił uwagę licznych specjalistów nie tylko polskich, ale i zagranicznych, którzy odwiedzali klinikę w ramach kontaktów naukowych.
W 1956 roku w rozbudowanej klinice przy ul. Marszałkowskiej powstał 32 łóżkowy oddział laryngologii dziecięcej. Doc. Jan Danielewicz kierował nim równolegle z kliniką w Instytucie Matki i Dziecka.
W roku 1961 doc. Danielewicz odchodzi z Instytutu, a kierownikiem kliniki zostaje dr Danuta Borkowska-Gaertig. Docent Jan Danielewicz skoncentrował się na opracowaniu programu i organizacji nowej specjalności otolaryngologii dziecięcej oraz utworzeniu sekcji laryngologii dziecięcej przy Polskim Towarzystwie Otolaryngologicznym. W 1958 r. minister Zdrowia prof. Rajmund Barański zatwierdził nową specjalizację, a zespół złożony z doc. J. Danielewicza, prof. J. Szymańskiego i dr Marii Góral opracował szczegółowy program szkoleniowy. Pierwsze egzaminy specjalizacyjne odbyły się w 1961 r. Programy specjalizacji w laryngologii dziecięcej ulegały wielokrotnym zmianom, wymagania, jakie stawiano kandydatom, były coraz bardziej wyrównane. Specjalizację mogli odbywać lekarze zatrudnieni na pełnym etacie w klinikach laryngologii dziecięcej na wytypowanych przez nadzór lekarzy oddziałach laryngologicznych.
W klinice laryngologii dziecięcej w Instytucie Matki i Dziecka dr Danuta Borkowska-Gaertig z zespołem prowadziła pierwsze w Polsce badania dotyczące wad słuchu u dzieci. Opracowano testy do badań słuchu dla dzieci w różnych grupach wiekowych. Współpraca z ośrodkami audiologicznymi w Stanach Zjednoczonych umożliwiła wprowadzenie i rozpowszechnienie standardów diagnostycznych i rehabilitacyjnych u dzieci głuchych. Współpraca z Polskim Związkiem Głuchych pozwoliła zorganizować w całej Polsce sieć poradni diagnostyczno-rehabilitacyjnych dla dzieci z wadami słuchu. W ośrodku pracowało wielu specjalistów lekarzy, psychologów, logopedów. W roku 1974 kierownictwo kliniki objęła doc. dr hab. Zofia Witwicka. W tym czasie poza problemami audiologii rozwija się chirurgia zaburzeń rozwojowych w obrębie nosa i uszu.
W 1979 r., po kolejnej restrukturyzacji, klinika laryngologii dziecięcej w Instytucie Matki i Dziecka została zlikwidowana. Pozostała tylko część ambulatoryjna z poradniami audiologiczną, logopedyczną i psychologiczną, gdzie były kontynuowane badania nad wykrywaniem i diagnostyką głuchoty u dzieci. Zakładem audiologii kierowała dr med. Łucja Sobieszczańska- Radoszewska. Jej badania w tym zakresie, a zwłaszcza testy dla niemowląt w wieku 8-12 miesięcy, z użyciem prostych zabawek dźwiękowych, wystandaryzowanych akustycznie, były wykorzystywane w tworzeniu programu przesiewowych badań słuchu u dzieci przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu.
W roku 1999 rozpoczęto wspólnie z Zakładem Genetyki, kierowanym przez prof. Tadeusza Mazurczaka, pierwsze badania nad podłożem molekularnym głuchoty. Praca zespołu badawczego została nagrodzona przez Ministerstwo Zdrowia. W 2004 r., w wyniku kolejnej restrukturyzacji, zakład audiologii został zlikwidowany. Asystentami kliniki i zakładu audiologii byli; począwszy od 1952 r., dr med. Henryk Jabłoński, dr med. Remigiusz Domański, dr med. Izabella Urbańska, dr med. Maryna Wejroch Kowalska, dr Alicja Gryziecka, dr Danuta Pomirska, dr med. Zbigniew Wysocki, dr med. Bolesław Potyrała,
dr med. Zofia Rzędowska, dr Tadeusz Rohoziński, dr Maria Straus, dr med. Hanna Siedlecka i dr med. Ewa Nowakowska-Szyrwińska.
Wiodącym ośrodkiem laryngologii dziecięcej była i nadal pozostaje klinika laryngologii dziecięcej przy Litewskiej. W 1947 r. doc. J. Danielewicz objął tam konsultacje otolaryngologiczne oraz prowadzenie wydzielonych łóżek laryngologicznych. Utworzony w 1956 r. samodzielny 32-łóżkowy oddział laryngologiczny dziecięcy został w 1971 r. przekształcony w Klinikę Otolaryngologii Dziecięcej. Pierwszymi współpracownikami Danielewicza byli dr Maria Góral (1948-1959), dr Ewa Kossowska (od 1953), dr Zbigniew Wysocki (1953-1959), dr Eugeniusz Burczyński (1956-1967), dr med. Wirginia Sliwowska (1959-1964), dr Ziemowit Korycki ( 1958-1992). Konsultantem pediatrycznym przez wiele lat były doc. Irena Balukiewicz oraz prof. Maria Robowska-Marczyńska. Doktoraty pod kierunkiem doc. J. Danielewicza obronili: dr Ewa Kossowska (1962), dr Maria Góralówna (1965), dr Agnieszka Dominikowska (1972), dr Ziemowit Korycki (1971). Docent Danielewicz był opiekunem przewodów habilitacyjnych. W 1971 r. tytuł doktora habilitowanego otrzymała Ewa Kossowska, a w 1973 r. Maria Góralówna.
Docent Danielewicz był raz na Radzie Naukowej Instytutu Matki i Dziecka i dwukrotnie na Radzie Naukowej w Akademii Medycznej w Warszawie przedstawiony jako kandydat na profesora nadzwyczajnego. Jego kandydatura została jednogłośnie przyjęta przez Radę Wydziału. Z nie wyjaśnionych przyczyn jego sprawa nie wyszła dalej poza Radę Wydziału. Po przejściu na emeryturę doc. Danielewicz (1973) kierownictwo kliniki objęła jego uczennica, doc. Ewa Kossowska, mianowana profesorem w 1985 r., w rok po śmierci swego nauczyciela.
Pod kierunkiem Ewy Kossowskiej tytuł doktora medycyny uzyskały asystentki kliniki: dr Halina Żurawska (1975), dr Czesława Gasik (1981), dr Julia Gutkowska (1983) oraz dr nauk przyrodniczych Elżbieta Sławińska (1978). Profesor Kossowska była promotorem przewodu doktorskiego dr. Mieczysława Koska z Rabki w 1992 r. Pod kierunkiem prof. Kossowskiej tytuł doktora habilitowanego uzyskali doc. Tomasz Zaleski i doc. Mieczysław Chmielik. Asystentami kliniki laryngologii dziecięcej byli: dr Alicja Jezierska-Bińczak, dr med. Ewa Nowakowska-Szyrwińska, dr Elżbieta Walewska, dr Dorota Piórkowska, dr Agnieszka Witkowska, dr Piotr Piekarniak, dr Cezary Ranocha, dr Wojciech Zaleski, dr Małgorzata Grzesik, dr Małgorzata Dębska, dr Lidia Zawadzaka-Głos.
O ile tytuł ojca laryngologii dziecięcej bezapelacyjnie należy do docenta Danielewicza, o tyle drugą osobą wymienianą tuż za Danielewiczem jest prof. Ewa Kossowska.
Ewa Kossowska-Dubanowicz urodziła się w 1923 r. we Lwowie, dzieciństwo i lata szkolne spędziła w Warszawie. Egzamin maturalny zdawała w czasie okupacji niemieckiej na tajnych kompletach. W 1941 r. rozpoczęła naukę w Szkole Pielęgniarskiej i pracę na bloku operacyjnym w Szpitalu św. Rocha przy Krakowskim Przedmieściu. Po ukończeniu Szkoły Pielęgniarskiej rozpoczęła studia medyczne. W czasie okupacji należała do AK. W czasie powstania warszawskiego pracowała w Szpitalu św. Rocha, który pełnił rolę szpitala powstańczego 17 września 1944 r. szpital został ewakuowany do Szpitala Wolskiego (na ul. Płocką); po upadku powstania chorzy wraz z personelem zostali przeniesieni do Pszczelina koła Brwinowa. W 1945 r. Ewa Kossakowska znalazła się w Poznaniu, gdzie przyjęto ją na 3. semestr Wydziału Lekarskiego. Dyplom lekarza otrzymała w 1949 r. Staże podyplomowe odbyła w szpitalach we Włocławku i w Warszawie, przez 2 lata pracowała w Pogotowiu w Lublinie i jako pediatra w domach dziecka w podwarszawskim Śródborowie. Od 1953 roku aż do przejścia na emeryturę w 1993r. cały czas pracowała na Litewskiej .Pracę doktorską obroniła w 1961r, tytuł dr .habilitowanego uzyskała w 1971roku. Nominację profesorską otrzymała w 1983 roku. Jest promotorem 6 przewodów doktorskich, opublikowała 100 prac w czasopismach krajowych i zagranicznych.
W 1993 roku, po przejściu prof. Kossowskiej na emeryturę, kierownikiem Kliniki Laryngologii Dziecięcej został jej wieloletni asystent, prof. Mieczysław Chmielik, który kontynuuje tradycje kliniki jako uczeń Danielewicza i Kossowskiej. Urodził się w 1942 r., jest absolwentem Akademii Medycznej w Warszawie. Stopień doktora nauk medycznych uzyskał w 1975 r., a w 1988 r. habilitował się. Nominację profesorską otrzymał w 2001 r. Profesor Chmielik jest bardzo sprawnym operatorem. Jako pierwszy wprowadził leczenie zaburzeń drożności nosa, wykonując operacje plastyczne przegrody nosa u dzieci. Opracował metody postępowania w urazach nosa u dzieci. Pod jego kierownictwem w klinice wprowadzono nowe metody leczenia – interferon, endoskopia zatok, laseroterapia; rozwija się możliwości leczenia zaburzeń drożności krtani. Profesor Chmielik jest promotorem przewodów doktorskich dr. Lidii Zawadzkiej-Głos, dr Małgorzaty Dębskiej i dr. Roberta Gwinera. Jest autorem 200 publikacji.
W 1959 r. w Miejskim Szpitalu Dziecięcym na Saskiej Kępie (obecnie Szpital Wojewódzki Dziecięcy im. prof. J. Bogdanowicza) powstał 25-łóżkowy oddział laryngologiczny dziecięcy, którego ordynatorem została dr med. Maria Góralówna (habilitowana w 1973 r.), uczennica i wieloletni współpracownik doc. J. Danielewicza. Poza prowadzeniem oddziału zajęła się poradnictwem rodziców dzieci z uszkodzonym słuchem, współpracując na tym polu z Polskim Związkiem Głuchych i publikując wiele cennych opracowań. W 1989 r. w szpitalu przy ul. Niekłańskiej powstał pod kierunkiem doc. Góralowny ośrodek audiologiczny Społecznej Fundacji Solidarność. Po 4 latach zespół ośrodka wszedł w skład Cochlear Center. Udział doc. Góralówny w opracowaniu pierwszego programu rehabilitacji chorych po wszczepach ślimakowych był znaczący w rozwoju tej formy leczenia głuchoty w Polsce.
W następnych latach oddziałem kierowała dr med. Julia Gutkowska, a obecnie dr Beata Zielnik-Jurkiewicz. Asystentami oddziału, którzy uzyskali specjalizację z laryngologii dziecięcej, byli: dr Krystyna Kuczyńska, dr Elżbieta Krysowa, dr Melania Zych-Preibisz, dr Zofia Wiszniewska, dr Maria Tatur, dr Beata Zielnik, dr Małgorzata Muller- Malesińska, dr Izabela Batory, dr .Anna Geremek.
W 1970 r. w Dziekanowie Leśnym niedaleko Warszawy otwarto 40-łóżkowy oddział otolaryngologii dziecięcej. Jego ordynatorem został dr med. Eugeniusz Burczyński, uczeń doc. Danielewicza, a po jego odejściu z powodu choroby (od 1980 r.) dr med. Jadwiga Borowiec. W latach 1991–2003 oddziałem kierował dr Witold Nejthardt. Od 2003 r. obowiązki ordynatora pełni dr Wojciech Zaleski. Od 1975 r. w oddziale i poradni pracował doc. Tomasz Zaleski, foniatra. Pracę habilitacyjną na temat opóźniowego rozwoju mowy u dzieci pod kierunkiem Ewy Kossowskiej obronił w 1982 r. Docent Tomasz Zaleski był promotorem i recenzentem wielu doktoratów z laryngologii dziecięcej i audiologii.
Należy również wspomnieć o ośrodkach konsultacyjnych diagnostyczno-zabiegowych przy klinikach dziecięcych, jak np. w Warszawie w Klinice Pediatrycznej przy ul. Działdowskiej.
W Klinice Pediatrycznej przy ul. Działdowskiej wieloletnim (1953-1976) kierownikiem punktu konsultacyjnego laryngologicznego był otolaryngolog dr med. Kazimierz Szczypiorski. Po jego przejściu na emeryturę funkcję kierowniczą objęła jego uczennica, dr med. Elżbieta Tomaszewska , a potem dr Maria Dobkowska.
W 1978 r. otwarto w Warszawie Szpital Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka. Powstały tam punkt diagnostyczno-zabiegowy (dr Żórawska, dr Dominikowska) i poradnia audiologiczna, kierowana przez dr med. Izabellę Urbańską – wszystkie były uczennicami doc. Danielewicza. Od 2004 r. Centrum Zdrowia Dziecka jest koordynatorem powszechnego programu przesiewowych badań słuchu u dzieci Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy .
Pierwszym oddziałem laryngologii dziecięcej był oddział w Warszawskim Szpitalu Dziecięcym przy ul. Kopernika, gdzie dr Zdzisław Dobrowolski już od 1895 r. prowadził 7-łóżkowy oddział w ramach oddziału chirurgicznego. W latach 1935-1949 oddział ten, poszerzony do 12 łóżek, prowadził dr Wacław Gumiński, doświadczony otolaryngolog, bardzo ceniony przez pediatrów. Wykonywał on zabiegi operacyjne i konsultował chore dzieci w całym szpitalu. Po jego śmierci (1949) oddziałem opiekował się doc. J. Szymański, następnie objął oddział dr Edmunt Mroczek, uczeń prof. Erbricha. Dzięki jego aktywności w 1959 r. oddział otolaryngologiczny powiększył się do 22 łóżek i w takiej formie funkcjonował do 1982 r. Po przejściu dr. Mroczka na emeryturę w 1970 r. prowadził oddział przez 2 lata dr Bolesław Potyrała; po nim opiekę nad oddziałem pełniła przez 2 lata doc. Ewa Kossowska, a od 1977 r. ordynatorem była dr Leokadia Potapczuk. W 1982 r. (w stanie wojennym) oddział został zlikwidowany pod pretekstem konieczności remontu i reorganizacji. Aktualnie w szpitalu przy ul. Kopernika działa tylko część ambulatoryjna Asystentami oddziału byli dr Sławomir Kossakowski, dr Eugeniusz Grzegżółka i dr Czesława Gasik
Na integrację środowiska laryngologów dziecięcych znaczący wpływ miał system pracy wprowadzony przez doc. Danielewicza i kontynuowany przez jego następców. Życzliwość, wysokie wymagania zawodowe i moralne, empatia, serdeczna przyjaźń miedzy szefami ośrodków przenosiły się na młodszych lekarzy. W tym środowisku nie mówi się źle o kolegach, a w trudnych przypadkach zawodowych i osobistych można liczyć na wsparcie kolegów. Docent Danielewicz wprowadził comiesięczne spotkania laryngologów dziecięcych. Przez wiele lat odbywały się one w klinice przy Litewskiej. Na każdym posiedzeniu przedstawiano kroniki działalności każdego z oddziałów oraz omawiano przypadki kliniczne.
Spotkania te, w których jako początkujący lekarz miałam przyjemność uczestniczyć, nosiły charakter szkoleniowy, ale były również okazją do wymiany poglądów i integracji środowiska laryngologów dziecięcych. Atmosfera tych spotkań była niepowtarzalna. Niejednokrotnie dyskusje były ostre, ale zawsze merytoryczne. Szczególną życzliwość okazywano młodym adeptom laryngologii i była to dla nich zachęta do pracy.
Na posiedzeniach Warszawskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego wielokrotnie przedstawiono w formie wykładów problemy laryngologii dziecięcej. Na wniosek doc. Danielewicza w 1961 r. zebranie Polskiego Towarzystwa Otolaryngologicznego uchwaliło jednogłośnie utworzenie sekcji Otolaryngologii Dziecięcej. Przewodniczącym sekcji został doc. Danielewicz. Wydarzenie to było poprzedzone imprezą naukową, która odbyła się we wrześniu 1959 r. w Zakopanem pod nazwą Dni Otolaryngologii Dziecięcej. Impreza ta zapoczątkowała podobne konferencje krajowe z udziałem gości zagranicznych, które odbywały się co 3-4 lata. Do chwili obecnej odbyło się 14 spotkań Dni Otolaryngologii Dziecięcej.
Pierwsze Dni Otolaryngologii Dziecięcej stanowiły początek działalności naukowej warszawskiego ośrodka jeszcze przed oficjalnym powołaniem Sekcji. W czasie tej pierwszej konferencji, która była zorganizowana głównie staraniem doc. Danielewicza i dr Borkowskiej-Gaertig, omawiano stan aktualny i perspektywy rozwoju otolaryngologii dziecięcej. Jednym z wiodących tematów konferencji była analiza i synteza zjawisk klinicznych w zakaźnym nieżycie nosa u dzieci. Docent Danielewicz przedstawił rozwój zakażenia na tle zmieniającej się odporności dziecka. Zaprezentowana teoria zyskała rozgłos poza granicami kraju. Na prace doc. Danielewicza powoływano się w podręcznikach otolaryngologii dziecięcej pod redakcją Biegalskiego (1960), i Mosera (1970). W czasie pierwszych Dni Otolaryngologii Dziecięcej odbyła się ważna dyskusja na temat celowości szerokiego wykonywania antrotomii u niemowląt „biegunkowych”, ujawniająca przeciwstawne poglądy.
Drugie Dni Otolaryngologii Dziecięcej odbyły się w 1962 r. w Warszawie. Ich organizatorem był doc. Danielewicz. Omawiano na nich głównie problemy alergii i zachowawczej rehabilitacji słuchu u dzieci. Wiele uwagi poświęcono najprostszym metodom badania słuchu i organizacji opieki nad dzieckiem z trwałym uszkodzeniem słuchu.
Warszawska klinika była organizatorem czwartych Dni Laryngologii Dziecięcej w 1969 r. i piątych Dni w 1973 r. Obie konferencje odbyły się w Zakopanem i miały różnorodną tematykę. Omawiano czynniki wpływające na drożność nosa, zaburzenia oddychania, następstwa przedłużonej intubacji, problemy audiologii i foniatrii wieku dziecięcego. W roku 1974 odbył się w Wenecji Międzynarodowy Zjazd Laryngologów, na którym doc. Danielewicz organizował pierwszy panel poświęcony laryngologii dziecięcej.
Wyrazem uznania międzynarodowego środowiska laryngologicznego było powierzenie Klinice Laryngologii Dziecięcej w Warszawie i prof. Ewie Kossowskiej zorganizowanie I Europejskiego Kongresu Laryngologii Dziecięcej. Odbył się on w 1979 r. i zgromadził ponad 400 uczestników z kraju i ze świata. Tematyka kongresu była różnorodna. Omawiano patogenezę klinikę i leczenie sinubronchitów, zespół nieruchomych rzęsek, wrodzone i nabyte zwężenia krtaniowo-tchawicze, traumatologię nosa, postępowanie w zapaleniach ucha środkowego, leczenie zaburzeń rozwojowych uszu. Europejski Kongres Otolaryngologii Dziecięcej był ostatnim zjazdem, w którym uczestniczył doc. Jan Danielewicz. W roku 1979 prof. Ewa Kossowska została wybrana do zarządu Europejskiej Grupy Roboczej ds. Laryngologii Dziecięcej. W redakcji prestiżowego periodyku „International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology” przez wiele lat były doc. Maria Góralówna i prof. Ewa Kossowska, a obecnie jest prof. Mieczysław Chmielik.
W tym samym 1979 roku ukazał się podręcznik Otolaryngologia wieku rozwojowego pod redakcją prof. Ewy Kossowskiej (II wydanie ukazało się w 1986 roku). Postęp w diagnostyce, nowe metody leczenia zostały omówione w kolejnym wydaniu Otolaryngologii dziecięcej pod redakcją prof. Mieczysława Chmielika, która ukazała się w 2000 r.
Już w czasach doc. Danielewicza raz do roku w Klinice przy Litewskiej odbywały się i nadal odbywają jednodniowe konferencje poświęcone prezentacji ciekawych przypadków. Gośćmi konferencji są specjaliści z ośrodków zajmujących się leczeniem dzieci. W organizację tych spotkań angażowali się wszyscy pracownicy kliniki- asystenci, pielęgniarki i panie salowe. Wśród wieloletnich pracowników kliniki znajdują się pielęgniarki, panie Wanda Andrzejewska, Wanda Kubacka, Irena Frączek, Barbara Kubacka i pani sekretarka Wanda Gralewska.
W Klinice Laryngologii Dziecięcej prowadzone są kursy specjalizacyjne, a na stażach szkolą się kolejni specjaliści z laryngologii dziecięcej. Klinikę wielokrotnie odwiedzali goście zagraniczni. Znajomości i przyjaźnie zawierane w czasie konferencji pozwalały na kontynuowanie wymiany z różnymi ośrodkami. Do przyjaciół laryngologii dziecięcej w Warszawie należeli prof. Carlo Gatti Manacini z Bresci, prof. Renato Fior z Triestu, prof. Percy z Londynu, prof. Pirsieg z Niemiec, prof. R. Ruben z Nowego Jorku, prof. Tania Sih z Brazylii. Na przestrzeni 50. lat klinikę wizytowało ponad 70 gości zagranicznych z całego świata.
Od 1956 r. do 2006 r. w Warszawie pełnione były ostre dyżury laryngologii dziecięcej, w systemie rotacyjnym na każdym oddziale. Od roku 1961 w Warszawie specjalizację z laryngologii dziecięcej uzyskało 30 lekarzy. W ten sposób kontynuowane jest dzieło pracy laryngologii dziecięcej doc. Jana Danielewicza, który nie pozwalał nam patrzeć tylko na migdałki, ale na dziecko i jego środowisko.
Podziękowania dla prof. Ewy Kossowskiej za uzupełnienie mojej wiedzy i udostępnienie cennych materiałów, dla prof. Mieczysława Chmielika za udostępnienie dokumentacji fotograficznej, dla dr. Cezarego Janochy, laryngologa dziecięcego i fotografika, za pomoc w wykonaniu dokumentacji fotograficznej.
Piśmiennictwo:
1. Góralówna M., Kossowska E., Otolaryngologia– Dziecięca-Rys Historyczny. „Pediatria Polska” 1990, nr 11-12.
2. Kierzek A., Problem specjalizacji w otolaryngologii w końcu XIX i na początku XX wieku – udział lekarzy warszawskich. „Otolaryngologia Polska” 2003, LVII, 6.
3. Latkowski B. i wsp., Zarys Historii Otolaryngologii Polskiej 1979-1995. Łódź 1996.
4. Kierzek A., Adenotomia w ujęciu historycznym. „Otolaryngologia Polska 2005”, LIX, 6.
5. Seyda B., Dzieje Medycyny. PZWL 1973.
6. Chmielik M ., Ranocha C., Jakubczyk I., Polska Laryngologia Dziecięca w XX Wieku. „Nowa Pediatria” z.17 nr 6/99.
7. Z kart Historii Instytutu Matki i Dziecka. pod red. A.Tulczyński, Warszawa 1998.
8. Allen G., Stool E., History of pediatric airway management. Otolaryngologic clinics of North America v.33, n1, 2000
9. Chinski A., History of pediatric otorhinolaryngology, II Manual of pediatric otorhinolaryngology IAPO/IFOS 2001
10.Złota Księga nauki polskiej- Naukowcy Zjednoczonej Europy, Polski Instytut Biograficzny, 2006.