Tajne Studia Medyczne w Warszawie 1940-1944
Moja edukacja podczas okupacji
Zuzanna Cichy-Kraśnicka
Moja edukacja podczas okupacji
Urodziłam się w Warszawie w 1924 roku. Od dzieciństwa mieszkałam w Śródmieściu, przy ul. Nowy Świat 22. W pobliżu mego domu, przy ul. Foksal 18, znajdowała się Prywatna Szkoła im. Anieli Wereckiej, w której rozpoczęłam edukację. Po ukończeniu sześcioklasowej szkoły powszechnej poszłam do gimnazjum, a w czerwcu 1939 r. ukończyłam III klasę gimnazjum ogólnokształcącego. Gmach mojej szkoły spłonął w czasie oblężenia Warszawy, 25 września 1939 r.
Legalna nauka w szkołach średnich i wyższych została przerwana na zarządzeń okupanta. Rozpoczęło się tajne nauczanie. Dyrektor mojej szkoły i nauczyciele zorganizowali tajne komplety dla uczennic klas gimnazjalnych i licealnych. W roku szkolnym 1939/40 ukończyłam IV klasę gimnazjum. „Tajną maturę” typu przyrodniczego uzyskałam po dwuletnim Liceum im. Juliusza Słowackiego w czerwcu 1942 r. Dyrektorem tej szkoły była p. Helena Kasperowiczowa.
W marcu 1941 r. powstała w Warszawie z inicjatywy doc. Jana Zaorskiego dwuletnia Prywatna Szkoła Zawodowa dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego za zgodą władz niemieckich. W rzeczywistości była ona tajnym Wydziałem Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego.
Szkoła uzyskała lokalizację w gmachu medycyny teoretycznej na terenie UW przy Krakowskim Przedmieściu 26/28. Program obejmował pełne dwa lata i częściowo trzeci rok studiów medycznych. Doc. dr Jan Zaorski pełnił funkcję dyrektora administracyjnego Szkoły.
Szkoła doc. Zaorskiego była bardzo popularna w środowisku młodzieży warszawskiej, zwłaszcza wśród tych młodych ludzi, którzy marzyli o studiach medycznych. Warunkiem przyjęcia do Szkoły było oczywiście świadectwo maturalne. Nie był to problem dla starszych kolegów, którzy uzyskali świadectwo maturalne przed wybuchem wojny. Na szczęście dla maturzystów z czasów okupacji dyrekcja Szkoły doc. Zaorskiego honorowała także „tajne matury”. W mojej klasie maturalnej (rok szkolny 1941/42) było aż siedem kandydatek na studia lekarskie. Dyrektorka mojego liceum p. Helena Kasperowieżowa przekazała listę maturzystek bezpośrednio do sekretariatu Szkoły doc. Zaorskiego, gdyż ze względu na bezpieczeństwo nie wydawano wówczas świadectw maturalnych.
Przyjmowanie studentów do Szkoły doc. Zaorskiego odbywało się dwa razy w roku, w lutym i we wrześniu. Z każdym semestrem wzrastała liczba chętnych na studia. Od jesieni 1941 r. dyrekcja Szkoły wprowadziła wstępne egzaminy w celu selekcji najlepiej przygotowanych kandydatów. W sierpniu 1942 r. przystąpiło do egzaminu około 600 osób, a miejsc było tylko dla 120 wybranych. Młodzież została podzielona na grupy do kilku komisji egzaminacyjnych. W skład każdej komisji wchodziło dwóch profesorów – wykładowców ze Szkoły doc. Zaorskiego.
Ja miałam zaszczyt zdawać u prof. Stefana Różyckiego (anatomia człowieka) i prof. Stanisława Przyłęckiego (chemia nieorganiczna i organiczna). Pamiętam niektóre pytania z tego egzaminu. Profesor Różycki pytał o łuk odruchowy, a profesor Przyłęcki o współczynnik oddychania. Dzielnie dawałam sobie radę z odpowiedziami i w dobrym nastroju pożegnałam egzaminatorów. Po kilku dniach wywieszono listy z nazwiskami studentów przyjętych na I semestr w roku akademickim 1942/43. Radość nasza była ogromna, gdy znaleźliśmy własne nazwiska na liście przyjętych. Z mojej klasy maturalnej od Słowackiego aż sześć koleżanek uzyskało dobre wyniki i zostało zaliczone do grona studentów. Były to: Barbara Bogusławska, Zuzanna Cichy, Janina Jędryka, Jadwiga Kopczewska, Natalia Sendys i Barbara Szurig.
Wykłady na Krakowskim Przedmieściu rozpoczęły się od września 1942 r. Od początku prowadzone były również ćwiczenia laboratoryjne. Poziom nauki był wysoki i tempo szybkie. Wykłady prowadzili profesorowie i docenci przedwojennych wydziałów lekarskich Uniwersytetu Warszawskiego, a także Uniwersytetu Poznańskiego.
Kadra wykładowców dla naszej grupy w Szkole doc. Zaorskiego przedstawiała się następująco:
prof. Franciszek Czubalski (dyrektor naukowy Szkoły) fizjologia,
doc. Władysław Kapuściński – fizyka,
prof. Stanisław Przyłęcki – chemia nieorganiczna, chemia organiczna i chemia fizjologiczna,
doc. Tadeusz Jaczewski – parazytologia,
doc. Stanisław Gartkiewicz – biologia,
prof. Stefan Różycki – anatomia,
doc. Aleksander Elkner — histologia,
prof. Jerzy Modrakowski – farmakologia,
prof. Ludwik Paszkiewicz – anatomia patologiczna,
prof. Franciszek Venulet – patologia fizjologiczna.
Bardzo dobrze była zorganizowana pracownia chemiczna, gdzie odbywały się ćwiczenia laboratoryjne z chemii nieorganicznej i organicznej w ciągu I semestru oraz chemii fizjologicznej w II semestrze. Szkolenie studentów prowadzili dr Piotr Wierzchowski oraz asystenci –Bożena Glixelii i Zofia Żmichowska.
Ćwiczenia z anatomii prowadziła asystentka Leokadia Młynarczykówna. Zajęcia z osteologii odbywały się w pracowni przy Krakowskim Przedmieściu, natomiast ćwiczenia z anatomii mięśni i narządów wewnętrznych — w Collegium Anatomicum przy ul. Chałubińskiego. Ćwiczenia z histologii pod kierunkiem dr Bronisławy Konopackiej odbywały się w zakładzie histologii także w Anatomicum. Ćwiczenia z anatomii patologicznej odbywały się w następnym roku 1943/44 w prosektorium przy Szpitalu Przemienienia Pańskiego pod kierunkiem dr Janiny Dąbrowskiej.
W trakcie wszystkich ćwiczeń studenci zdawali liczne kolokwia u swych asystentów; kolokwium ogólne upoważniało do egzaminu u profesora. Pracy było wiele, lecz wszyscy uczyli się pilnie i z zapałem. Były kłopoty z podręcznikami, ponieważ Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego oficjalnie była nieczynna. Dzięki jednak znajomości z panią Trenkler, która była pracownikiem tej biblioteki, mogłam wypożyczać podręczniki i atlasy ze zbiorów bibliotecznych. Część podręczników otrzymałam od mego kuzyna lek. Arkadiusza Maciejewskiego, który ukończył Wydział Lekarski w Warszawie w 1939 roku.
Należy podkreślić, że praca i nauka w warunkach okupowanej Warszawy była trudna i pełna zagrożeń: częste łapanki na ulicach miasta, kontrolne wizytacje władz niemieckich w Szkole, aresztowanie dyrektora Zaorskiego i niektórych studentów.
W czerwcu 1943 r. Szkoła nasza została nagle wysiedlona z gmachu medycyny teoretycznej przy Krakowskim Przedmieściu. Dyrektor doc. Zaorski znalazł zastępcze pomieszczenie w Gimnazjum im. Wojciecha Górskiego przy ul. Hortensji 2. Na czwartym piętrze budynku szkolnego przygotowano salę wykładową i laboratoria. Przy przeprowadzce dzielnie pomagali studenci wraz z synem dyrektora Andrzejem Zaorskim. Szkoła przetrwała tam aż do Powstania Warszawskiego.
W tych warunkach wojny i okupacji udało mi się wiele dokonać. Po I semestrze zaliczyłam egzamin z fizyki u prof. Kapuścińskiego oraz egzamin z chemii nieorganicznej i organicznej u prof. Przyłęckiego. Po II semestrze zdałam egzamin z chemii fizjologicznej, również u prof. Przyłęckiego. Dość szybko przeszłam przez egzaminy z biologii i parazytologii. W roku akademickim 1943/44 zaliczałam następne egzaminy: histologię u doc. Elknera oraz fizjologię u prof. Czubalskiego. Niestety, nie zdążyłam z egzaminem z anatomii, który był zaplanowany na wrzesień 1944 roku.
1 sierpnia wybuchło Powstanie Warszawskie, nastąpiła przymusowa przerwa w nauce. Przez dwa miesiące Powstania przebywałam przy ul. Kruczej, na odcinku między ulicami Wilczą i Piękną, jako sanitariuszka AK. Opatrywałam rannych i gasiłam pożary wywołane przez bomby zapalające. Po kapitulacji Powstania, 5 października 1944 r. opuściłam Warszawę razem z ludnością cywilną. Zapędzono nas do obozu przejściowego w Pruszkowie. Tam po kilku dniach pobytu udało mi się wraz z rodzicami dołączyć do transportu ludzi niezdolnych do pracy. Zatłoczony pociąg towarowy dowiózł nas do Krzeszowic koło Krakowa.
Do Warszawy prawobrzeżnej (na Pragę) powróciłam 15 lutego 1945 r. Na Grochowie spotkałam kolegów ze Szkoły Zaorskiego. Dowiedziałam się od nich, że wznowiono Wydział Lekarski UW na Grochowie, w budynku miejscowej szkoły przy ul. Boremlowskiej. Natychmiast złożyłam podanie do dziekana Wydziału Lekarskiego doc. Tadeusza Butkiewicza z prośbą o przyjęcie mnie na studia. Na początku marca otrzymałam pozytywną odpowiedź – zaliczono mi ukończenie Szkoły doc. Zaorskiego i przyjęto na III rok studiów Wydziału Lekarskiego UW.
Na wiosnę 1945 r. zdałam zaległy egzamin z anatomii u prof. Romana Poplewskiego w jego prywatnym mieszkaniu na Saskiej Kępie. Razem ze mną zdawały dwie koleżanki: Janka Jędryka i Joasia Rach. Absolutorium uzyskałam w 1947 r. Po egzaminach z farmakologii, bakteriologii, anatomii patologicznej i patologii ogólnej rozpoczęłam w lipcu 1948 r. obowiązkowy staż kliniczny z interny i chirurgii. W czasie stażu zdawałam kolejne egzaminy dyplomowe z przedmiotów klinicznych. Po złożeniu egzaminu z neurologii skorzystałam z propozycji prof. Adama Opalskiego i od maja 1949 r. rozpoczęłam specjalizację w klinice neurologicznej. Dyplom lekarza otrzymałam w Akademii Medycznej w Warszawie z datą 13 marca 1950 roku.
Wspominając dziś tamte lata, pragnę wyrazić wdzięczność wszystkim profesorom, docentom, asystentom i nauczycielom za ich ofiarną i bohaterską pracę podczas okupacji. Dzięki wspaniałej organizacji tajnego nauczania młodzież polska mogła rozwijać się i kształcić w czasie okrutnej II wojny światowej.