<< powrót

Powstanie Warszawskie i Medycyna tom I

MEDYCY BATALIONU ARMII KRAJOWEJ ZOŚKA W KONSPIRACJI I POWSTANIU WARSZAWSKIM cz.2

Kazimierz ŁODZIŃSKI, Witold SIKORSKI, Józef SZAMBORSKI

MEDYCY BATALIONU ARMII KRAJOWEJ „ZOŚKA” W KONSPIRACJI I POWSTANIU WARSZAWSKIM

Szefowi Sanitarnemu Grupy „Północ”, Generałowi Brygady,

dr. med. Stefanowi Tarnowskiemu, ps. Tarło,

z głęboką czcią szkic ten dedykują

– autorzy

 cz.2

Straty osobowe sanitariatu

            Na krótko przed powstaniem, jeszcze w warunkach konspiracji, śmierć z rąk okupanta poniosły trzy osoby spośród sanitariatu batalionu. Jesienią 1943 r. zginęła w obozie koncentracyjnym na Majdanku sanitariuszka, a zarazem łączniczka z plutonu Alek kompanii Rudy, Jadwiga Prochazka, ps. Teresa i Jadzia. W styczniu 1944 r. studentka SZ, Aleksandra Grzeszczak, ps. Oleńka, drużynowa dziewcząt kompanii Rudy, została po okrutnym śledztwie rozstrzelana w ruinach getta w Warszawie. W dniu 13 VII 1944 r. dowódca 1. kompanii, student SZ, Andrzej Malinowski, ps. Włodek, został zastrzelony przez patrol niemieckiej żandarmerii na ulicy Skolimowskiej w Warszawie.

Spośród 69 osób zamieszczonych na liście sanitariatu, dwóch medyków nie dotarło do punktu zgrupowania Radosław o godzinie W. Lista obejmuje również pięć nieznanych z nazwiska sanitariuszek poległych na Starym Mieście (3) i Czerniakowie (2) oraz trzy osoby (wymienione wyżej), które zginęły przed powstaniem. Ogółem spośród 69 osób umieszczonych na liście zginęło 41, a przeżyło 28 osób.

Poniesione straty w Powstaniu (1 VIII – 24 IX) wyniosły: polegli – 38, przeżyli – 26 osób, co stanowi odpowiednio 59,4% i 40,6% w stosunku do stanu osobowego w dniu 1 VIII (64 osoby = 100%). W okresie powstania straty rozkładają się równomiernie, jeśli uwzględni się czas trwania walki w poszczególnych fazach (Wola – 12 dni, Stare Miasto – 22 dni, Czerniaków – 22 dni). Dane liczbowe zawarte w poniższych tabelach sugerują również, że w każdej fazie powstania szczyt nasilenia strat pokrywa się ze szczególnym nasileniem walki (mianowicie: dzień przejścia z Woli na Stare Miasto, ostatnie dni obrony Starego Miasta i przedarcia się do Śródmieścia, na Czerniakowie zaś w dni walk o przyczółek nad Wisłą). Poniższe tabele pokazują wysokości strat sanitariatu, ich nasilenie i stopniowe narastanie w ciągu powstania.

Tabela 1. Straty sanitariatu w poszczególnych fazach Powstania

 

dzielnica czas trwania walki poległych szczyt strat
Wola 1–11 VIII, 12 dni 7 11 VIII: 3 poległych
Stare Miasto 12 VIII–2 IX, 22 dni 16 28–31 VIII: 7 poległych
Czerniaków 3–24 IX, 22 dni 15 15–16 IX: 5 poległych

Interpretację danych zawartych w tabelach należy podejmować ostrożnie. Błędy we wnioskowaniu mogą wynikać ze zmiennych warunków walki i zmiennej liczebności zarówno sanitariatu, jak i walczących żołnierzy. Niemniej jednak uzyskane dane zdają się trafnie oddawać charakter i przebieg 56 dni trwających walk.

Tabela 2. Schematyczne przedstawienie narastania strat

data stan wyjściowy poległych liczba poległych w %

w stosunku do stanu z 1 VIII
1 VIII 64 – –
1–11 VIII 7 10,9
12 VIII 57 – –
12 VIII – 2 IX 16 28,0
3 IX 41 – –
3–24 IX 15 36,6
25 IX 26 – –

Powstanie przeżyło – do dnia 25 IX – 26 osób, co stanowi 40,6% stanu początkowego.

Skład osobowy sanitariatu stanowiły dwie grupy żołnierzy. Pierwsza to studenci medycyny ze SZ, bądź słuchacze tajnych uniwersytetów. Nie wszyscy z nich sprawowali rzeczywiste funkcje sanitarne. Większość, szczególnie mężczyźni, służyła w kompaniach liniowych batalionu. Wielu z tych ostatnich było dowódcami kompanii lub plutonów (np. Andrzej Malinowski (Włodek), Jan Jaworowski (Maryśka), Andrzej Samsonowicz (Xiążę), a wiele dziewcząt drużynowymi sanitariuszek: Aleksandra Grzeszczak (Oleńka), Zofia Krassowska (Zosia Duża), Hanna Bińkowska (Joanna), Marta Klauze (Marta) i in. W tej grupie poległo 7 mężczyzn i 7 kobiet. Przeżyło powstanie 18 medyków, spośród nich obecnie żyje 10 osób. Wszyscy są lekarzami.

Drugą grupę sanitariatu stanowiły sanitariuszki przeszkolone przed powstaniem. Wśród nich straty były dwukrotnie większe od strat pierwszej grupy (poległo 27 spośród 37 dziewcząt). Z tych, które przeżyły powstanie, siedem zdobyło po wojnie wyższe wykształcenie nie w zakresie medycyny, a jedna została pielęgniarką.

Tabela 3. Straty w dwóch grupach sanitariatu

grupa ogółem poległo przeżyło obecnie żyje
studenci medycyny 32 14 18 10
sanitariuszki 37 27 10 8
razem 69 41 28 18

Z porównania danych zawartych w tabelach ze stratami w oddziałach liniowych wynika, że te ostatnie poniosły straty daleko wyższe niż sanitariat, zwłaszcza w czasie walk na Starym Mieście (odpowiednio 58% i 28% wobec aktualnie uczestniczących w walce).

c.d.n.