Pamiętnik TLW 2009

I Klinika Położnictwa i Ginekologii WUM

Longin Marianowski

I Klinika Położnictwa i Ginekologii WUM

Oficjalne otwarcie I Kliniki Położnictwa i Ginekologii nastąpiło 14 stycznia 1921 roku. Na stanowisko kierownika kliniki został powołany rozkazem Naczelnika Państwa prof. Adam Ferdynand Czyżewicz. Rozkaz nr 185 z 22 grudnia 1921 r. odwoływał go ze służby wojskowej (w stopniu pułkownika), mianował profesorem Uniwersytetu Warszawskigo, przenosił do Warszawy “celem objęcia nowego zaszczytnego posterunku na Uniwersytecie Warszawskim”.

Prof. Adam Czyżewicz

Adam Ferdynand Czyżewicz urodził się 19 listopada we Lwowie. Po studiach medycznych, które ukończył w 1900 r., pracował w klinikach uniwersyteckich            we Lwowie, Bonn, Paryżu i Wrocławiu. W 1914 r. habilitował się, ale ze względu na zawieruchę wojenną habilitacja została zatwierdzona w 1916 roku.

Profesor Czyżewicz prowadził klinikę przez 37 lat, z przerwami w okresie wojny i Powstania Warszawskiego. Był nauczycielem wielu pokoleń studentów i lekarzy, pod jego kierownictwem liczne grono uczniów zostało samodzielnymi pracownikami nauki.

Profesor miał umiejętności organizacyjne, co przekładało się  na stały rozwój Kliniki. Warto odnotować powołanie w 1925 r., oddziału noworodków, liczącego 40 łóżeczek, którym kierowała dr Marta Erlich. Urochomione zostały pracownia biologiczna i histopatologiczna, kierowane przez doc. Leonarda Lorentowicza. W 1930 r. uzyskano dla potrzeb kliniki 30 mg radu i uruchomiony został oddział radioterapii, w którym leczono kobiety chore na raka – oddział prowadziła dr Zofia Dobijowa.

Głównym kierunkiem działalności usługowej, dydaktycznej i naukowej kliniki było położnictwo. Szczegółowo został opracowany i opisany  mechanizm porodowy. Profesor Adam Czyżewicz w latach 30. wprowadził  zasadę indywidualizacji każdego porodu. Zrewidował niektóre dotychczasowe  poglądy, wprowadził pojęcie zamiany siły obkurczającej macicy na wydalającą. Opracował problem położeń, ustawień, ułożeń płodu. W klinice prowadzone były również badania dotyczące zakażeń narządu rodnego (A. Czyżewicz Podział zakażeń), zajmowano się problematyką patologii ciąży  (A. Czyżewicz Zatrucia ciążowe), wprowadzono nowe techniki operacyjne (operacja metodą Becka).

W okresie międzywojennym w klinice pracowali lekarze, których nazwiska przeszły do historii polskiego położnictwa i ginekologii: Leonard Lenartowicz, Zygmunt Monsiorski, Tadeusz Zawodziński, Henryk Beck, Henryk Gromadzki, Władysław Jakowicki, Tadeusz Bulski, Małgorzata Serini-Bulska, Alina Zawadzka-Rużyłło, Wacław Graba-Łęcki, Władysław Dering, Honorat Wójcicki, Edward Fitkał, Stanisław Sobierański, Antoni Sejmicki, Zofia Dobijowa.

Pożoga wojenna spowodowała zamknięcie wielu oddziałów położniczych, zamieniając je na oddziały leczące rannych. Ciężar pracy położniczej przejęła klinika. Mimo rozlicznych trudności (przepełnienie, brak wody, opału) praca w klinice   odbywała się, ale w ekstremalnych warunkach.

Po kapitulacji Warszawy  we wrześniu 1939 r. w budynku Kliniki brakowało szyb w oknach, utrzymywał się brak wody. Po dokonaniu niezbędnych prac remontowych, opanowanowaniu epidemii, która wystąpiła wskutek złej sytuacji sanitarnej (zakażenie połogowe), przystąpiono do pracy  w warunkach okupacji niemieckiej.

1 września 1940 r., po zamknięciu przez okupanta Uniwersytetu Warszawskiego, klinikę przekazano pod Zarząd Miasta Stołecznego Warszawy. W okresie okupacji w klinice – poza działalnością usługową – odbywało się tajne naucznie studentów, którzy występowali jako personel pomocniczy (pielęgniarki, salowe).

W okresie Powstania Warszawskiego konieczna stała się ewakuacja kliniki. Część sprzętu została wywieziona i zabezpieczona. Budynek zajęli Niemcy, którzy w nim stacjonowali.

Prof. Czyżewicz z współpracownikami w czasie II Wojny Światowej na podwórzu Kliniki

Od września 1944 r. na Pradze funkcjonował Szpital przy ul. Boremlowskiej, w którym pracowało kilku pracowników naukowych przedwojennego Wydziału Lekarskiego. Postanowiono go reaktywować. Powołanie Wydziału zostało potwierdzone przez kierownika resortu oświaty PKWN.

W czerwcu 1945 r. reaktywowano Klinikę Chorób Kobiecych i Położnictwa. Ze względu na remont dawnego budynku umiejscowiono ją w VIII  pawilonie Szpitala Dzeciątka Jezus. Do pracy wrócili byli jej pracownicy, m.in.: Tadeusz Bulski, Małgorzata Serini-Bulska, Kazimierz Marzinek, Ireneusz Roszkowski, Wacław Zalewski, Piotr Przytuła, Jerzy Teter, Alina Zawadzka-Rużyłło, Marian Dipont, Jerzy Higier, Jadwiga Kuczyńska-Sicińska, Kazimierz Anusiak, Edward Fitkał.

Prof. Czyżewicz w gronie uczniów z okazji jubileuszu 80. lecia w bibliotece Kliniki

Część pracowników zamieszkała w klinice; początkowo mieszkał tu również prof. Adam Cyżewicz z małżonką.

Do 1950 r. klinika była jedyną kliniką uniwersytecką tej specjalności w Warszawie, gdzie prowadzono dydaktykę przed- i podyplomową. Od 1948 r. pod auspicjami kliniki funkcjonował oddział sanatoryjny w Ciechocinku. Pracowali w nim oddelegowani wahadłowo asystenci. Współpraca zaowocowała wieloma publikacjami z zakresu niepłodności i leczenia stanów zapalnych narządów  miednicy mniejszej.

Kolejno zostały uruchomione pracownie: histologii klinicznej (1948), cytologii onkologicznej, cytohormonalnej. W 1953 r. wprowadzono badania serologiczne  grup i podgrup krwi w celu wykrywania konfliktu serologicznego. W 1956 r. zorganizowano nowoczesny – jak na owe czasy – wyposażony w inkubatory  oddział noworodkowy.

1 października 1958 r., w związku z przejściem prof. Czyżewicza na emeryturę, kierownikiem kliniki został prof. Tadeusz Bulski.

Prof. Tadeusz Bulski

Tadeusz Bulski urodził się w 1903 r. we wsi Mrzygłód koło Zawiercia. W 1928 r. ukończył Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego; w 1990 r. rozpoczął pracę w I Klinice Położnictwa i Chorób Kobiecych Uniwersytetu Warszawskiego. Z kliniką związał całe swoje życie zawodowe i karierę naukową (z przerwą w okresie II wojny światowej, w której brał czynny udział). W 1954 r. habilitował się, w 1958 r. uzyskał tytuł profesora.

Dzięki staraniom profesora o remont i rozbudowę budynku kliniki do starego gmachu dobudowano część, w której znalazło miejsce szereg jednostek– poliklinika, pracownie usługowo-naukowe: pracownia rentgenowska, ultrasonograficzna, cytologiczna. W latach 50. doc. Jerzy Teter zorganizował tam Zakład Endokrynologii Ginekologicznej. Pod kierunkiem doc. Zygmunta Janczewskiego   powstał jedyny w Polsce oddział andrologii, zajmujący się diagnostyką i terapią zaburzeń hormonalnych, niepłodnością u mężczyzn. Na potrzeby tych jednostek powstała pracownia biochemiczna, kierowana przez dr n. przyr. Zofię Kwiatkowską, pod fachowym nadzorem doc. Paszko. Pod koniec lat 50. nastąpił gwałtowny rozwój badań genetycznych. Profesor Krzysztof Boczkowski zorganizował pracownię cytogenetyczną, gdzie oznaczano chromatynę płciową i kariotypy.

Profesor Tadeusz Bulski dążył do postawienia położnictwa w klinice na najwyższym poziomie. Z jego inicjatywy rozwinięto, a  następnie wprowadzono do praktyki klinicznej pojęcie porodu kierowanego i znieczulanego. Do historii położnictwa przeszedł jako autor modyfikacji prowadzenia porodu miednicowego. Należy również wspomnieć o pionierskich pracach Tadeusza Bulskiego i dr. n. med. Jana Płońskiego nad kardiotokografią płodu.

Działalność Kliniki była wielokierunkowa. Dotyczyła nie tylko położnictwa. Opracowano nowe sposoby leczenia stanów zapalnych narządu rodnego, leczenia zachowawczego  i operacyjnego niepłodności.

Profesor Tadeusz Bulski zmarł w 1996 roku.

Po śmierci prof. Bulskiego od 1967 r. kliniką kierowała jego  żona – prof. Małgorzata Serini-Bulska, która była kontynuatorką  tradycji działalności kliniki; ponadto przyczyniła się  w znaczący sposób  do rozwoju prowadzonych w klinice badań naukowych, jak również nowych opracowań.

Prof. Małgorzata Serini-Bulska

Małgorzata Serini-Bulska urodziła się w 1909 r. w Zgierzu. Ukończyła Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego w 1932 r. W okresie studiów i bezpośrednio po ich zakońceniu była młodszym asystentem w Zakładzie Anatomii Prawidłowej. W 1936 r. uzyskała stopień dr. n. med. Od lat 30. pracowała w I Klinice Położniczo-Ginekologicznej Uniwersytetu Warszawskiego– z przerwami, kiedy była ordynatorem oddziału ginekologiczno-położniczego w Instytucie Gruźlicy oraz  kierownikiem Kliniki Położnictwa i Ginekologii SDL w Szpitalu Bielańskim. W 1951 r. habilitowała się. W 1967 r. powołana na stanowisko Kierownika I Katedry i Kliniki Położnictwa i Ginekologii Akademii Medycznej w Warszawie. Jej zainteresowania dotyczyły położnictwa, a przede wszystkim patologii ciąży, porodu i połogu oraz porodu kierowanego. Głównym zainteresowaniem była gruźlica narządu rodnego, a następnym onkologia ginekologiczna. Na podkreślenie zasługuje zapał i energia prof. Serini-Bulskiej do rozszerzania i wprowadzania nowych metod operacyjnych. W 1949 r. wykonała   – pierwsza w Polsce – cięcie cesarskie w przypadku położenia poprzecznego zaniedbanego pod osłoną penicyliny. W 1966 r. jako jedna z pierwszych w Polsce przeprowadziła operację podwiązania tętnic biodrowych wewnętrznych w atonii macicy po porodzie.

Prof. Małgorzata Serini-Bulska ze współpracownikami

Profesor Małgorzata Serini-Bulska interesowała się problematyką świadomego macierzyństwa i rozumnego planowania rodziny. Przez wiele lat była jedynym  przedstawicielem krajów socjalistycznych Komitetu Europejskiego JPPF. Do     ostatnich dni przygotowywała  się  do wygłoszenia referatu o  osiągnięciach  kliniki w położnictwie, przyjętego na VII Światowy Kongres Położników i Ginekologów w Moskwie w sierpniu 1973 r.  Zmarła 16 czerwca 1973 roku.

W latach 1973-1991 kierownikiem kliniki był prof. Zbigniew Sternadel.

Prof. Zbigniew Sternadel

Zbigniew Sternadel urodził się w 1928 r. w Krakowie. Wydział Lekarski Akademii Medycznej w Warszawie ukończył w 1954 r. i  rozpoczął pracę w I Klinice Położnictwa i  Ginekoligii  rodzimej uczelni. Pracował pod kierunkim poprzednich kierowników kliniki. Stopień  doktora  nauk medycznych uzyskał w 1965 r., habilitował się w1972 r. W 1971 r. Klinika weszła w skład  powołanego Instytutu Położnictwa i Ginekologii, którego  prof. Zbigniew Sternadel był  wicedyrektorem (1973-1980), a następnie (od 1980) dyrektorem. Uczestniczył we władzach uczelni jako członek Senatu, przewodniczący komisji d.s. oceny młodej kadry. Był specjalistą regionalnym położnictwa i ginekologii w województwie warszawskim i płockim. Do osiągnięć profesora należy zaliczyć: wprowadzenie współczesnego znieczulenia i kierowania porodem, badania nad rozwojem i prowadzenim ciąży wysokiego ryzyka, ciążą mnogą, ciążą u kobiet z chorobami układu krążenia. Interesował się problematyką niepłodności. Prowadził szeroką działalność profilaktyczną, leczniczą, w tym operacyjną nowotworów  narządu rodnego. Profesor Zbigniew Sternadel  zmarł w 1991 roku.

W 1992 roku kierownictwo kliniki objął prof. Longin Marianowski.

Prof. Longin Marianowski

Longin Marianowski urodził się w Warszawie w 1934 r. Dyplom lekarza otrzymał po ukończeniu Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Warszawie w 1958 roku. W 1968 r. uzyskał stopień doktora nauk medycznych, w 1974 r. habilitował się, w 1982 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1996 r. – profesora zwyczajnego, w 2002 r. – doktora honoris causa Uniwersytetu w Łodzi.

Przebieg pracy zawodowej: w latach 1958-1962 III Klinika Położnictwa i Ginekologii SDL  w Szpitalu przy ul. Madalińskiego – asystent; w latach 1963-1977  I Klinika Położnictwa i Ginekologii Akademii Medycznej w Warszawie – asystent, adiunkt, w latach 1977-1992 kierownik II Kliniki Położnictwa i Ginekologii Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie w Szpitalu Bielańskim; 1992-2004 kierownik I Katedry i Kliniki Położnictwa i Ginekologii AM w Warszawie. Brał czynny udział we władzach uczelni: prodziekan II Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie (1984-1987), dziekan II Wydziału Lekarskiego (1987-1994),  dziekan Wydziału Nauki o Zdrowiu AM w Warszawie (1999-2002). Działalność w Towarzystwach  Naukowych: w latach  1970-1974 sekretarz Zarządu Głównego PTG, 1987-1991 wiceprezes, 1991-1994 prezes Zarządu PTG, redaktor naczelny „Ginekologia Polska”, członkostwo w innych instytucjach i czasopismach krajowych i zagranicznych.

Od 1 października  1992 r. po rozwiązaniu Instytutu Położnictwa i Ginekologii, nastąpił powrót do pierwotnej nazwy kliniki – I Katedra i Klinika       Położnictwa i Ginekologii AM w Warszawie.  W tym okresie całokształt  działań w klinice  był kontynuacją rozpoczętych i prowadzonych badań. Z racji wprowadzenia  programu  opieki perinatalnej i programu trójstopniowej opieki nad matką i dzieckiem, w klinice zostały podjęte działania  wymagające wysokospecjalistycznych procedur.

W zakresie położnictwa klinika zajmuje się takimi problemami, jak: konflikt serologiczny, cukrzyca ciężarnych, prowadzenie ciąży i porodu  po przeszczepach narządów, z ciężkimi chorobami układu krążenia i zaburzeniami immunologicznymi. Prowadzone są tu również procedury diagnostyczne i lecznicze wewnątrzmaciczne płodu: transfuzje krwi donaczyniowe płodu, punkcje naczyń pępowinowych, amnioinfuzje.

Klinika jest ośrodkiem szkolenia lekarzy w zakresie ultrasonografii i laparoskopii. Prowadzone są również badania  i nowoczesne leczenie niepłodności małżeńskiej metodami zapłodnienia pozaustrojowego, diagnostyka  i terapia menopauzy i andropauzy, endometriozy, mięśniaków macicy, nowotworów narządów płciowych. Oddział położniczy uległ modernizacji w sensie architektonicznym. Wyposażony  jest w  nowoczesną aparaturę  umożliwiającą    monitorowanie (centralne) stanu ciężarnych, rodzących i płodów. Zorganizowano oddział intensywnej terapii noworodków z koniecznością uzyskania aparatury umożliwiającej jego prowadzenie.

Prof. Longin Marianowski z asystentami

Pod kierunkiem prof. Marianowskiego stopnie specjalizacji uzyskało ponad 20 lekarzy, kilkunastu stopień doktora nauk medycznych, habilitowali się: Leszek Bablok, Paweł Kamiński, Mirosław Wielgoś i Ewa Barcz. Leszek Bablok uzyskał tytuł naukowy profesora. Na wniosek prof. Marianowskiego prof. Wallenburg i Ewa Radwańska otrzymali tytuł doktora honoris causa Akademii Medycznej w Warszawie.

Po przejściu prof. Longina Marianowskiego na emeryturę  z dniem 30 września 2004 r., od 1 października  2004 roku kierownikiem kliniki został prof. dr hab. Leszek Bablok.

Prof. Leszek Bablok

Kreśląc dzieje kliniki, całokształt jej działalności w I Wydziale Lekarskim  Uniwersytetu Warszawskiego, następnie Akademii Medycznej i w ostatnim okresie  Warszwskiego Uniwersytetu Medycznego, trudno przedstawić wszystkie problemy i ludzi, którzy w tym czasie stanowili o jej poziomie, zakresie, formie itp. działalności. Z całą odpowiedzialnością można twierdzić, że klinika to nie mury, aparatura, meble, systemy łączności itp., ale przede wszystkim ludzie.

Niewątpliwie główną postacią był założyciel, pierwszy kierownik kliniki prof. Adam Ferdynand Czyżewicz. O Profesorze napisano wiele krótszych lub dłuższych opracowań biograficznych. Jedno jest pewne: był postacią nieprzeciętną. Do historii przeszło jego słynne przesłanie: ”Kobieta zgłaszająca się do ginekologa jest w ciąży albo ma raka”. Wykluczenie lub potwierdzenie tego założenia pozwala na dalszą diagnostykę  innych problemów nękających kobietę. Był twórcą  warszawskiej szkoły położniczej. Wykształcił pokaźną grupę wybitnych lekarzy, którzy objęli kierownicze stanowiska w Polsce, Europie, świecie.

Cenił pracę położnych i pielęgniarek. Przełożona kliniki była osobą mającą wysokie uznanie Profesora, ale też znaczne plenipotencje w zajmowaniu się personelem średnim i niższym. Do operacji profesorskich instrumentowała tylko Pani Janina.  Asystenci uczyli się instrumentacji, po nabyciu umiejętności samodzielnego instrumentowania mogli brać udział w wykonywanch operacjach w charakterze drugiej, kolejno pierwszej asysty, aby wreszcie przystąpić do operowania, oczywiście w asyście wyszkolonego operatora.

Położne, pielęgniarki ceniły profesora  nie na zasadzie strachu, ale jego nieprzeciętnej osobowości, charyzmy.

Administracja kliniki skupiała się w sekretariacie, gdzie całością zawiadywała Pani Anna Włoczeska. Wiedziała wszystko– co, gdzie, jak,  które pisma przychodziły, jakie na czas musiały być wysłane, kto telefonował i w jakiej sprawie, kiedy można uzyskać audiencję u Profesora (i co ważniejsze, kiedy nie należy o nią zabiegać z różnych względów – dotyczyło to oczywiście znanych Pani Annie osób). Robiła to z wdziękiem i czasami z matczyną troską w sytuacjach, kiedy mogła pomóc. Nigdy się nie skarżyła.  Niewątpliwie do historii kliniki przejdzie dr n. med. Alina Zawadzka-Rużyłło. Była wieloletnim zastępcą kierowników kliniki. Wspaniały lekarz, dydaktyk, operator, a przede wszystkim czuła na potrzeby ludzi, szczególnie będących w trudnej sytuacji.

Mówiąc o klinice przy pl. Starynkiewicza nie wspomnieć o zajęciach  studentów odrabiających ćwiczenia w formie tzw. internatów. Mają one oddzielną, znaną historię, i przychylną ocenę, mimo braku komfortu lokalowego. W pamięci  odrabiająch ćwiczenia w klinice pozostają pobyty w jej podziemiach, wspominane z nutką wzruszenia. Niekiedy opowiada się o nich w przesadnie barwny sposób. Wiadomo, że grywano tam w karty (brydż, tysiąc), ale studenci byli i są traktowani po „ludzku” przez kierowników kliniki, jak i opiekunów grup. Mimo różnych zamierzeń udało się utrzymać szkolenie z udziałem ćwiczeń internatowych, choć w znacznie zmienionej formie.

Przedstawiając – nie po raz pierwszy –  dzieje kliniki, z pewnością pominięto wiele faktów. Dotyczy to głównie początków jej funkcjonowania, o których informacje pochodzą z dostępnych opracowań, a także z przekazów ustnych. Późniejsze okresy, bliższe teraźniejszości, to już własne spostrzeżenia, oparte na osobistym uczestnictwie w codziennej  działalności kliniki, począwszy od lat spędzonych na studiach, poprzez  kolejne zajmowane stanowiska, praktycznie do zakończenia funkcji nauczyciela  akademickiego.

Na zakończenie przypomnijmy wypowiedź prof. Tadeusza Bulskiego,  skierowaną do uczniów: „Traktuj pacjentkę jak osobę najbliższą – matkę, żonę, siostrę, córkę, a nie osobę, którą trzeba  załatwić”. Pacjentkom takiego podejścia lekarza  powinniśmy życzyć, a co ważniejsze– realizować.