<< powrót

Pamiętnik TLW 2015

Historia 95 lat działalności PCK

Jerzy KOTOWICZ

HISTORIA

95 LAT DZIAŁALNOŚCI PCK

Idea niesienia pomocy rannym żołnierzom miała na ziemiach polskich wielopokoleniowe tradycje związane z walką o niepodległość. W czasie zaborów na terytorium Polski działały stowarzyszenia czerwonego krzyża zaborców: Rosji, Niemiec i Austrii, z niewielkim udziałem Polaków, którzy pomimo sprzeciwu władz tworzyli polskie organizacje humanitarne działające pod różnymi nazwami, takie jak: Polski Komitet Pomocy Sanitarnej, Sanitariusz Polski, Samarytanin Polski, oraz inne mające na celu pomoc ofiarom wojny.

Wybuch pierwszej wojny światowej w 1914 r. stworzył dramatyczną sytuacje na ziemiach rozdartych przez trzech zaborców. Linia frontu kilkakrotnie przechodziła przez ziemie polskie, walki były niezwykle krwawe, liczba rannych i chorych żołnierzy oraz jeńców wojennych po obu walczących stronach była znaczna. Początkowo spontaniczne akcje pomocy społeczeństwa żołnierzom i jeńcom, jak również poszkodowanej ludności cywilnej, przybierały z czasem formy organizacyjne. Na terenie zaboru austriackiego, poza stowarzyszeniem Samarytanin Polski, nastawionym na szkolenie kadr sanitarnych, od wybuchu wojny działało Galicyjskie Towarzystwo Pań i Panów Czerwonego Krzyża oraz Liga Kobiet Galicji i Śląska, spieszące pomocą rannym i poszkodowanym obu walczących stron. Na terenie zaboru rosyjskiego i na terenie Rosji w tym czasie powstał Polski Komitet Pomocy Sanitarnej i Polskie Towarzystwo Pomocy Ofiarom Wojny oraz Liga Kobiet Pogotowia Wojennego. Na terenie zaboru pruskiego w 1915 r. zezwolono na utworzenie Rady Głównej Opiekuńczej, której działalność miała charakter społeczno-ratowniczy, samopomocowy i humanitarny. W miarę zbliżania się końca wojny organizacje humanitarne, będące prekursorami Polskiego Czerwonego Krzyża na ziemiach polskich, znajdowały się w coraz trudniejszych warunkach utrzymując własnym kosztem szpitale, poradnie i punkty sanitarne, ponadto kuchnie, korzystając głównie z ochotniczej pracy sanitariuszek i pielęgniarek. W dwa miesiące po odzyskaniu niepodległości 18 stycznia 1919 roku, z inicjatywy stowarzyszenia Sanitariusz Polski, zwołana została w Warszawie narada instytucji opiekujących się żołnierzami, organizacji społecznych oraz przedstawicieli władz wojskowych i rządowych w celu uzgodnienia form pracy i koordynacji działalności. Obradom przewodniczył dyrektor Pogotowia Ratunkowego dr Józef Zawadzki. Honorowe przewodnictwo narady objęła Helena Paderewska, żona premiera Rządu Polskiego, wraz z szefem Departamentu Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wojskowych i Naczelnym Lekarzem WP gen. dr. Zdzisławem Horodyńskim-Juchnowiczem. Misje utworzenia Polskiego Czerwonego Krzyża powierzono czterem organizacjom: Centralnemu Komitetowi Opieki nad Żołnierzem, Pogotowiu Ratunkowemu, Sanitariuszowi Polskiemu i Polskiemu Komitetowi Pomocy Sanitarnej. Organizacje te podjęły 20 stycznia 1919 r. uchwałę o powołaniu Komitetu Tymczasowego Polskiego Czerwonego Krzyża, w skład którego weszło 30 osób. Przed Komitetem stanęło zadanie opracowania projektu statutu oraz koordynacja pomocy sanitarnej do czasu zjednoczenia organizacji humanitarnych wszystkich dzielnic kraju kierujących się w działaniu czerwonokrzyskimi ideałami. W krótkim czasie przygotowano projekt statutu stanowiącego, że celem istnienia Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża (PTCK) jest niesienie pomocy sanitarnej rannym i chorym żołnierzom wspólnie z instytucjami wojskowymi. Projekt Statutu PTCK został zatwierdzony przez Rząd Polski 15 kwietnia 1919 r. Rząd Polski powołał również Komisarza do spraw PTCK w osobie Władysława Tyszkiewicza. 27 kwietnia 1919 r. odbyło się pierwsze Walne Zgromadzenie Komitetu Tymczasowego Polskiego Czerwonego Krzyża. Uchwalono statut i wybrano Komitet Główny. 27 kwiecień 1919 r. jest oficjalną datą powstania Polskiego Czerwonego Krzyża.

Pierwszym prezesem został książę Paweł Jan Sapieha, który uprzednio pełnił funkcje prezesa Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża Mężczyzn i Dam Galicji, a po jego rezygnacji prezesostwo objęła Helena Paderewska. Po podpisaniu przez Rząd Polski Konwencji Genewskiej zwrócono się do Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża o przyjęcie PTCK w poczet narodowych stowarzyszeń Czerwonego Krzyża. 14 lipca 1919 r. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża (MKCK) uznał Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża za jedyną organizację czerwonokrzyską działającą na całym terytorium państwa polskiego. Następnie 16 września 1919 r. PTCK zostało przyjęte do Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.

Zaraz po zakończeniu wojny PTCK prowadził walkę z epidemiami, organizował pomoc sanitarną dla tworzącego się Wojska Polskiego, opiekował się inwalidami wojennymi, jeńcami wojennymi i repatriantami. Czerwony Krzyż prowadził rejestracje i brał udział w przewozie i wymianie jeńców. Pośredniczył w wymianie korespondencji między jeńcami i rodzinami. Jednym z pierwszych zadań PTCK było niesienie pomocy rannym w powstaniu wielkopolskim oraz ofiarom walk o granice niepodległej Polski. PTCK prowadziło przyfrontowe i etapowe punkty ratownicze, szpitale i pociągi sanitarne.

W okresie międzywojennym działania Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża były dostosowane do potrzeb społeczeństwa. PTCK mające w programie otaczanie opieką żołnierzy i ich rodzin, repatriantów oraz udzielanie pomocy wszystkim poszkodowanym w wyniku wojny, zyskało sobie od razu olbrzymią sympatię społeczeństwa, jak i poparcie władz państwowych.

Organizowano i prowadzono Izby Zdrowia, zakłady lecznictwa zamkniętego (między innymi szpitale epidemiczne, placówki dla ozdrowieńców) oraz otwartego dla ludności cywilnej. Poszukiwano również zaginionych. W pierwszym roku działalności do Biura Komitetu Głównego została włączona Sekcja Informacyjno-Wywiadowcza. Materiał zgromadzony przez sekcję pozwolił na ustalenie „Listy strat Wojska Polskiego w czasie 1918-1920”. W miarę stabilizacji życia gospodarczego w Polsce lat dwudziestych ustalono nowy program działania, w którym uwzględniono szkolenie pielęgniarek, ratowników, doszkalano nauczycieli, realizowano zadania sanitarne. W czasie zaistniałego okresu pokoju nie zaniedbano przygotowań na wypadek mogącej wybuchnąć wojny, klęsk żywiołowych, czy epidemii – opracowywano plany działania, przeszkalano personel, przygotowywano materiały i sprzęt sanitarny, ekwipunek dla drużyn i środki transportu.

W 1921 r. powstały pierwsze szkolne koła młodzieży PTCK, powołano Komisję Główną Kół Młodzieży PTCK, która zajęła się organizowaniem kół na terenie całego kraju, wydawano pismo adresowane do młodzieży. Koła młodzieży PTCK urządzały uroczyste obchody dnia matki, roztaczały również opiekę nad grobami żołnierzy i powstańców. Organizowano coroczne obchody Tygodnia PTCK, które popularyzowały działalność Stowarzyszenia. Wśród młodzieży prowadzono akcję pierwszej pomocy sanitarnej.

W 1927 roku PTCK zmieniło nazwę na Polski Czerwony Krzyż. Zgodnie z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z mocą ustawy z dnia 1 września 1927 r. (Dz. U. RP nr 41, poz. 276 ze zm.) stowarzyszenie nosi nazwę „Polski Czerwony Krzyż” i posługuje się skrótem PCK. Prezydent RP nadał PCK uprawnienia „Towarzystwa Wyższej Użyteczności Publicznej” i przyjął patronat nad organizacją. Ustalono, że w razie wojny PCK będzie podporządkowany Ministerstwu Spraw Wojskowych. PCK uzyskał środki na rozszerzenie działalności programowej i organizacyjnej, w tym zwłaszcza na szkolenia sanitarne, zakładanie drużyn ratowniczych, gromadzenie sprzętu itp. W nowym statucie, zatwierdzonym przez centralne władze państwowe w 1928 r., określono zadania PCK w czasie wojny i pokoju oraz współdziałanie PCK z wojskowymi strukturami sanitarnymi. Realizacja zadań wytyczonych w nowym statucie spowodowała przeobrażenie organizacji z instytucji dobroczynno-humanitarnej w instytucje społeczno-humanitarną.

W 1935 r. powołano w Łodzi Centralną Stację Wypadkową z Ośrodkiem Przetaczania Krwi, a w rok później przy szpitalu PCK w Warszawie utworzono pierwszy Instytut Przetaczania i Konserwacji Krwi. Podjęto akcje pozyskiwania dawców krwi i przy Instytucie zorganizowano Ośrodek Dawców Honorowych oraz Krwiodawców Zawodowych. Ośrodek przetaczania krwi zorganizowano również w Krakowie.

W 1939 roku PCK liczył ok. 850.tysięcy członków, w tym ok. 50% stanowiła młodzież. Dysponował także znaczną liczbą przeszkolonych pielęgniarek, ratowników i instruktorów ratownictwa oraz zapasami materiałów sanitarnych i sprzętu technicznego. PCK w okresie międzywojennym zakłada i prowadzi szpitale, przychodnie, schroniska i uzdrowiska, punkty i stacje sanitarno-odżywcze. Łącznie prowadził około 1300 placówek ochrony zdrowia i opieki społecznej. Powstały szkoły pielęgniarstwa m. in. w Warszawie i w Poznaniu. Powołano korpus sióstr PCK, który skupiał siostry zatrudnione w placówkach PCK oraz siostry rezerwy i pogotowia. Na apel MKCK PCK brał wielokrotnie udział w akcjach pomocy dla narodowych stowarzyszeń Czerwonego Krzyża dotkniętych klęskami żywiołowymi (na Dalekim Wschodzie) i lub skutkami wojny (w Hiszpanii). PCK kilkakrotnie wysyłał eksponaty na międzynarodowe wystawy Czerwonego Krzyża. Polskie samoloty sanitarne brały udział w międzynarodowych konkursach w Dniach Lotnictwa Sanitarnego. Zdobyły I miejsce w 1938 r. w imprezie zorganizowanej przez Belgijski Czerwony Krzyż.

Wobec wzrostu napięcia w stosunkach międzynarodowych i realnej groźby wojny, na przełomie 1938 – 1939 r. PCK przeprowadził reorganizacje drużyn ratowniczych tworząc siedmioosobowe sekcje ratowniczo-sanitarnych. W tym czasie PCK dysponował kadrą 60 tysięcy wyszkolonych ratowników. Prowadzono kursy przeciwgazowe dla lekarzy i średniego personelu medycznego. Szkolono dziesiątki tysięcy kobiet i młodzieży szkolnej na kursach pierwszej pomocy sanitarnej. Zaciśnięto współpracę PCK z Ligą Obrony Przeciwlotniczej i Związkiem Straży Pożarnej RP, Izbami Lekarskimi i Ubezpieczalnią Społeczną. Do dyspozycji wojska oddano znaczną część samochodów sanitarnych PCK oraz 7 samolotów sanitarnych zakupionych dzięki ofiarności społeczeństwa. Dla wzmocnienia PCK i wojskowej służby zdrowia w 1949 r. powstał Korpus Sanitarny Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich. Na podstawie porozumienia z PCK w razie wybuchu wojny placówki sanitarne tworzone przez Kawalerów Maltańskich miały prawo używać znaku ochronnego Czerwonego Krzyża.

Czasy wojny i okupacji

Z wybuchem wojny przed polskim Czerwonym Krzyżem stanęły nowe zadania, do których należała pomoc rannym i chorym żołnierzom, ofiarom nalotów niemieckich – głównie ludności cywilnej. We wrześniu 1939 r. PCK organizował pomoc dla obrońców Warszawy. W tym czasie utworzono około 200 placówek sanitarnych, w których opiekę nad rannymi i chorymi obejmował personel PCK. Poza tym PCK zorganizował i prowadził setki punktów sanitarno–odżywczych, kuchni polowych, domów noclegowych. PCK oddał do dyspozycji wojska szpitale, punkty sanitarne, sprzęt, personel lekarski i pielęgniarki oraz dziesiątki tysięcy ochotników. Dodatkowo uruchomiono 180 szpitali, wiele punktów sanitarnych, domów noclegowych. 4.09.1939 r. przekształcono sekcję informacyjną ZG PCK w Biuro Informacyjne i zgodnie z konwencją genewską skoordynowano jego działalność z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża, co dało podstawę do gromadzenia materiałów o ludziach i stratach wojennych. W październiku 1939 r. MKCK ogłosił apel, w którym wezwał wszystkie stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca do udzielania pomocy jeńcom wojennym i cywilom w okupowanych krajach. W listopadzie 1939 r. za zgodą Ministerstwa Spraw Wojskowych i aprobatą MKCK powołano na emigracji drugi Zarząd Główny PCK z siedzibą w Paryżu, który następnie przeniesiono do Londynu. Zarząd ten tworzył delegatury PCK w wielu wolnych krajach europejskich i pozaeuropejskich, obejmujące działalnością ośrodki polonijne.

W czasie okupacji hitlerowskiej PCK zmuszony był do ograniczenia działalności. Prowadzono jednak tajne szkolenia sanitarne, opiekowano się jeńcami, niesiono pomoc poszkodowanej ludności. pomoc więźniom obozów koncentracyjnych. W lipcu 1940 ukazało się rozporządzenie generalnego gubernatora Niemiec, rozwiązujące na terenie Guberni wszystkie stowarzyszenia i organizacje w Polsce. Ze względu na konwencje genewskie, przyjęte również przez III Rzeszę Niemiecką, rozporządzenie nie objęło PCK, chociaż dotkliwie ograniczyło jego działalność, między innymi nakazując rozwiązanie struktur terenowych i ustalając pełnomocników i komisarzy do nadzorowania pracy i korespondencji PCK. Wobec zdecydowanego sprzeciwu ZG PCK i zapowiedzi odwołania się do MKCK i Ligi Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, władze niemieckie odwołały wydane rozporządzenie, a PCK jako jedyna organizacja w okupowanej Polsce funkcjonował pod nazwą Polski Czerwony Krzyż.

W 1940 r. PCK złożył petycję do władz niemieckich w sprawie odwiedzenia obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu, Majdanku i Treblince. Podejmowano próby kontaktów z zesłanymi do obozów koncentracyjnych. Więźniom wysyłano paczki żywnościowe.

W październiku 1940 r. ludność żydowską Warszawy Niemcy przesiedlili do getta, które zamknięto w listopadzie tegoż roku. PCK organizował przerzuty żywności i leków do getta. Działaczki czerwonokrzyskie uczestniczyły w akcji ukrywania osób pochodzenia żydowskiego w domach prywatnych oraz schroniskach PCK.

PCK starał się organizować pomoc Polakom wysiedlonym do Rzeszy, nie miał natomiast możliwości nawiązywania kontaktów z Polakami, którzy znaleźli się na terenie ZSRR, ponieważ rząd tego kraju nie był wówczas sygnatariuszem konwencji genewskich. Stąd trudności działań na tym terenie, jak i uzyskiwania informacji o Polakach wywożonych na terytorium ZSRR, w tym do obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku.

Szczególną rolę odegrał Polski Czerwony Krzyż w sprawie ofiar Katania. Na oficjalną prośbę Niemiec PCK wiosną 1943 r. delegował do Katynia Komisję Techniczną, powołaną w ramach Biura Informacji w porozumieniu z dowództwem Armii Krajowej. Komisją kierował Sekretarz Generalny PCK Kazimierz Skarżyński, autor pierwszego poufnego raportu o zbrodni katyńskiej, wysłanego przez Zarząd Główny PCK do MKCK w Genewie.

Komisja PCK dokonywała ekshumacji i identyfikacji zwłok pomordowanych, potwierdzając w dokumentach masowy mord oficerów polskich i innych osób internowanych. W oparciu o te dokumenty PCK wydawał zaświadczenia rodzinom pomordowanych. W ten sposób realizowano główny cel Biura Informacyjnego PCK – informowanie bliskich poległych żołnierzy o zaginionych członkach rodzin. PCK zdystansował się wówczas od zabiegów okupanta do wykorzystania orzeczeń komisji do celów propagandowych.

PCK odegrał ogromną rolę w Powstaniu Warszawskim. Na szeroką skalę pomagał rannym żołnierzom oddziałów powstańczych. Podczas powstania tworzył szpitale polowe, punkty opatrunkowe oraz patrole sanitarne. W prowadzonych szpitalach (na około 5 tyś. łóżek), punktach sanitarnych, PCK spieszył również z pomocą ludności cywilnej. Walczącym na barykadach udzielały pomocy młode dziewczęta, przeszkolone na kursach PCK, z opaskami Czerwonego Krzyża na ramieniu, które często padały od kul snajperów. Bombardowane i ostrzeliwane były również szpitale powstańcze. W drugim dniu powstania Niemcy celowo spalili siedzibę PCK w Warszawie przy ul. Smolnej wraz z aktami i dokumentami zarówno katyńskimi jak i innymi stanowiącymi bezcenną wartość dla ludzi i historii.

Poprzedzające kapitulacje powstania pertraktacje z Niemcami, w imieniu powstańców prowadzili przedstawiciele centralnych i warszawskich władz PCK – hr. Maria Tarnowska oraz dr Alfred Lewandowski.

Po upadku powstania PCK organizowało pomoc dla ludności wysiedlonej z Warszawy, miedzy innymi w obozach przejściowych w Pruszkowie i Milanówku. Różnorodne działania PCK wywoływały represje okupanta wobec działaczy. Wielu z nich skazano na śmierć, wysłano do obozów koncentracyjnych. Represje nie zastraszyły jednak działaczy i nie przerwały wykonywania czerwonokrzyskiej misji w całym okresie II wojny światowej.

Po wyzwoleniu jednym najważniejszych zadań PCK było ustalanie losów ofiar wojny. Prowadzono ekshumacje zwłok w ruinach Warszawy oraz w miejscach masowych straceń, miedzy innymi w Palmirach. Pełną parą ruszyło Biuro Poszukiwań.

ZG PCK ustalił z władzami państwa zasady działania stowarzyszenia i współpracy. 16.05.1945 r. MKCK ponownie uznał Zarząd Główny z siedzibą w Warszawie jako jedyną władzę PCK na terenie Polski. Za pośrednictwem PCK dziesiątki tysięcy rodzin odnajdowało swoich bliskich, otrzymywało dokumenty, korzystało z rozdawanej odzieży, posiłków, paczek żywnościowych. PCK prowadził szpitale, punkty sanitarne, leczył chorych, wykonywał dezynfekcje, zorganizował pogotowie ratunkowe i stacje krwiodawstwa.

Pierwsza stacja przetaczania krwi po wojnie powstała już w marcu 1945 roku w Łodzi. Do 1950 r. utworzono 14 stacji krwiodawstwa dysponujących 6500 dawcami. Pracami ich kierował Resort Pomocy Doraźnej i Krwiodawstwa Zarządu Głównego PCK. Opracowano regulamin organizacyjny krwiodawstwa w Polsce. PCK prowadził rekrutację dawców, pobieranie, konserwację i wydawanie szpitalom krwi, szkolenie lekarzy w zakresie leczenia krwią oraz organizował kursy dla personelu pomocniczego. Wydawano plakaty, popularne broszury i setki tysięcy ulotek. Prowadzono akcję uświadamiania braku szkodliwości oddawania krwi. Organizowane były wyjazdowe ekipy do zakładów pracy, podczas których pobierano krew od chętnych.

Od 1948 roku zmieniła się sytuacja i życie w powojennym kraju. Państwo zaczęło przejmować od PCK zakłady lecznicze i opiekuńcze. W 1951 r. odbył się Krajowy Zjazd PCK, który uchwalił nowy statut, przyjął program dostosowany do warunków czasu pokoju, ówczesnych potrzeb i możliwości działania.

W 1958 r. Rada Ministrów powołała do życia Instytut Hematologii w Warszawie, służbę krwi PCK podporządkowano resortowi zdrowia, rolę PCK ograniczono do promocji krwiodawstwa i organizacji ruchu honorowych dawców krwi.

Od 1962 roku, dzięki zaangażowaniu działaczy i pracowników PCK oraz pomocy finansowej i organizacyjnej państwa, tworzono punkty opieki nad chorymi w domu. Szkolono siostry PCK, rozwijano szkolne i zakładowe koła PCK, organizowano akcje promujące zdrowie. 16 listopada 1964 roku Sejm uchwalił ustawę o PCK. Określono w niej podstawowe zasady prawne funkcjonowania PCK oraz obowiązki organów państwa wobec organizacji. Zlecono Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi prowadzenie Biura Informacji i Poszukiwań jako realizatorowi obowiązku państwa wynikającego z konwencji genewskich.

Wyjątkowym wydarzeniem w Polsce i w PCK był okres stanu wojennego. Po jego ogłoszeniu PCK podjął niezwłocznie działalność pomocową dla osób internowanych.

W styczniu 1982 roku w siedzibie ZG PCK rozpoczęła działalność delegatura MKCK i Ligi Stowarzyszeń CK i CP. Działacze i pracownicy ZG PCK oraz przedstawiciele MKCK odbyli 79 wizyt w ośrodkach internowanych, a przedstawiciele zarządów okręgowych PCK 170 wizytacji ośrodków internowania na swoim terenie. Przyjęto ponad 4 tysiące różnych próśb i postulatów internowanych, w tym ok. 600 wniosków o zwolnienie. Wiele z tych próśb zrealizowano, bądź skierowano do rozpatrzenia kompetentnym władzom. Pomoc internowanym polegała również na ułatwieniu korespondencji z rodzinami, dostarczaniu środków czystości i odzieży. W Genewie powołano grupę operacyjną zajmującą się z ramienia Federacji Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i MKCK pomocą dla Polski. Po apelu wystosowanym do stowarzyszeń Czerwonego Krzyża, do Polski zaczęły napływać transporty z darami odzieży, lekarstw, żywności, sprzętu medycznego, środków czystości, które docierały do ludności, szpitali, domów dziecka, szkół i internatów. Wartość tych darów, z których większość przekazano za pośrednictwem PCK, ocenia się na dziesiątki milionów dolarów, a korzystających z pomocy na ponad półtora miliona osób. Przedstawiciele MKCK współorganizujący i nadzorujący tę działalność w specjalnym raporcie bardzo wysoko ocenili pracę PCK w okresie stanu wojennego.

W nowej sytuacji społeczno–ustrojowej, wraz ze zmianami ekonomicznymi i społecznymi pojawiły się nowe problemy i uwarunkowania dotyczące PCK. Zmienił się system finansowania działalności opiekuńczej w kraju. Przed reorganizacją Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, z funduszu ministerstwa PCK zatrudniał ok. 24 tysięcy sióstr PCK do opieki nad chorymi w domu. Prowadził szereg placówek i punktów opieki. Zmiana tego systemu, wymuszona przyjętą ustawą o opiece społecznej, spowodowała duże trudności w funkcjonowaniu całej organizacji. Siostry PCK utraciły pracę, ich podopieczni troskliwą pomoc i kwalifikowana opiekę, a PCK, jako pracodawca, był zobowiązany do wypłacenia siostrom PCK odpraw.

Ponadto pojawiły się nowe problemy wymagające innych rozwiązań i dodatkowych działań. Rozszerzyła się sfera ubóstwa społecznego, w tym bezrobocie i bezdomność. Wzrosła ilość niedożywionych dzieci w rodzinach, szkołach i placówkach oświatowych. Zmiany demograficzne społeczeństwa spowodowały intensyfikację zajęcia się osobami w wieku senioralnym.

Obecnie PCK jest zaangażowany w dożywianie dzieci i prowadzi program kompleksowej opieki i pomocy dla dzieci z rodzin potrzebujących wsparcia pod hasłem „Godne Dzieciństwo”. PCK w swoich działaniach odwołuje się do ofiarności społecznej, organizuje akcje i kampanie, poszukuje sponsorów do wielu charytatywnych działań. Ważną i oryginalną rolę w pozyskiwaniu środków finansowych i rzeczowych na pomoc potrzebującym spełnia (utworzona w nawiązaniu do przedwojennej tradycji) działająca od 1995 r. Rada Pań PCK. PCK uczestniczy w akcjach humanitarnych Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża. Wysyła transporty z darami dla ludności w krajach dotkniętych konfliktami zbrojnymi bądź klęskami żywiołowymi i katastrofami (ofiarom trzęsienia ziemi na Haiti, a ostatnio w Nepalu). Szeroką działalność prowadzi PCK w dziedzinie promocji honorowego krwiodawstwa. PCK szkoli młodzież i dorosłych w udzielaniu pierwszej pomocy. W stowarzyszeniu działają też grupy ratownictwa, które m.in. wspierają państwowe służby ratownicze podczas klęsk żywiołowych i katastrof. Utrzymywane są magazyny interwencyjne, z których jednorazowo można udzielić pomocy dla kilkunastu tysięcy osób. W latach 1997 i 1998 PCK przekazał powodzianom dary rzeczowe i środki finansowe uzyskane od społeczeństwa polskiego i stowarzyszeń zagranicznych o wartości ponad 16 milionów zł. Podczas kolejnej dużej powodzi w 2010 roku PCK zebrał ponad 6 milionów 560 tysięcy zł środków pieniężnych oraz darów w naturze o wartości prawie 3 miliony 200 tysięcy zł.

Najnowsze działania PCK to organizacja systemu monitorowania domowego osób samotnych (około 1 miliona osób jest dotkniętych samotnością) . Reaktywowany jest zawód siostry PCK, szkolone są siostry PCK i opiekunowie osób niepełnosprawnych. Od 2014 r. w wyniku podpisanego porozumienia z Towarzystwem Lekarskim Warszawskim powołano Ochotniczy Korpus Opiekuńczy OKO dla roztoczenia opieki domowej nad powstańcami warszawskimi. Do powstańców wymagających opieki domowej wysyłane są drużyny złożone z sióstr PCK i wolontariuszy. Następnie w miarę zebranych środków finansowych planowane jest objęcie opieką domową kombatantów i innych osób opieki domowej potrzebujących. PCK nie otrzymuje na działalność statutową środków finansowych od państwa, utrzymuje się z prowadzonych programów, dotacji sponsorów i prowadzonej działalności gospodarczej, ponadto odpisu od 1% podatku.

Podstawą prawną działania PCK jest ustawa o Polskim Czerwonym Krzyżu z 16 listopada 1964 roku oraz znowelizowany statut zatwierdzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dn. 12 października 2011 r. Zgodnie z nowym statutem najwyższym organem uchwałodawczym stowarzyszenia jest Krajowy Zjazd PCK, a wykonawczym Zarząd Główny PCK i jego Prezydium. Organem kontrolnym jest Główna Komisja Rewizyjna. Ponadto działa Kapituła Odznaki Honorowej PCK i Sąd Organizacyjny PCK.

ŹÓDŁA

1. Barbara Ratyńska, Pól wieku w służbie narodu i idei. PZWL, Warszawa 1974.

2. Marianna Łucja Cichocka, Polski Czerwony Krzyż w latach 1919-2004. Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku. Płock 2006.

3. Polska bez Czerwonego Krzyża?!. Pod red. Marii Szyszkowskiej i Stanisława Maciejewskiego. Dom wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2011

Biuro Informacji i Poszukiwań PCK działa od 1919 roku. W okresie międzywojennym zbierało m.in. informacje o ofiarach powstań narodowych. Od września 1939 gromadziło informacje z jednostek wojskowych na terenie Polski i od osób poszukujących krewnych oraz spisywało poległych i rannych. Kartoteki były tworzone również poprzez spisywanie nazwisk z grobów. Po odkryciu grobów w Katyniu Komisja Techniczna PCK od 15 kwietnia do 7 czerwca 1943 r. prowadziła tam ekshumacje. Sporządzono wtedy listę 2805 nazwisk. W czasie Powstania Warszawskiego spłonęła cała kartoteka gromadzona w czasie wojny. Po wojnie PCK brało udział w poszukiwaniu dzieci wywiezionych do Niemiec i poddanych germanizacji oraz w ekshumacji zwłok ofiar wojny. Obecnie Biuro udziela informacji o osobach poszukiwanych.

Powiedzieli o Polskim Czerwonym Krzyżu

„Barwa czerwona w Czerwonym Krzyżu może być tylko miłosierna, nie polityczna”

Józef Weysenhoff

„W warunkach obecnych naszego życia narodowego, wobec antagonizmów partyjnych, walki, zatargów, rozdzierających łono społeczeństwa naszego, myśl ludzka, zmęczona widokiem, ogląda się za jakąś instytucją dobroczynną, która by tak samo jak Czerwony Krzyż na polu walki orężnej stosowała do wszystkich zwycięzców i zwyciężonych jedną miarę sprawiedliwości i ludzkości!”

Sierpień 1919 rok

Władysław Jabłonowski

„Ofiarność obowiązuje nas wszystkich, bez wyjątku – tak jak uczciwość”

1919 – Aleksander Zelwerowicz

„…wszyscy lekarze, siostry, oddziały sanitarne, siostry pogotowia Polskiego Czerwonego Krzyża pracowali ofiarnie. Praca ta oraz ewakuacja rannych odbywała się zawsze z narażeniem życia. Straty personelu sanitarnego w zabitych i rannych świadczą chlubnie o wysokim poziomie obowiązku niesienia pomocy bliźniemu…”

Z rozkazu dowódcy armii „Warszawa”

Generała Juliusza Rómmla – 29 wrzesień 1939 r.

„Niechaj Krzyż Czerwony nie czerwieni się jako rana niezabliźniona, ale niech krasi czerwień serca kochającego bliźniego i niosącego mu czynną pomoc”

Józef Haller – generał broni – 1919 r.

„Czerwony Krzyż powstał aby służyć ludzkości, która potrzebuje jego pomocy zarówno w czasie pokoju jak i podczas wojny. Toteż klęską po prostu byłoby, że ze względu na wzniosły cel tej instytucji i jej potężną organizację, gdyby musiała zmniejszyć swą działalność wskutek tego, że entuzjazm, rozbudzony dla niej w czasie wojny miałby zniknąć”

Prezydent Stanów Zjednoczonych Harry Harding

„Polska znała i zna rozmaite krzyże. Za dawnych czasów niosła Polska „krzyż” na wschód. Potem miała Polska krzyż pruski, co ją przygniatał swym ciężarem i zniosła krzyż Pański od moskali i krzyżaków. Wreszcie doczekała się swego Polskiego Czerwonego Krzyża”

Xawery Glinka

„Czerwony krzyżu, w morzach krwi

Pociechą błyszczysz smutną

Gdy bój, mord, i jęk, i łzy

Ten rozhukany tan swój utną.

Czerwony Krzyżu, kiedyż w biel Roztlisz się promienistą,

Wszechumiłowań znak i cel

Daremny dziś Ewangelisto?”

Miriam

„Szczęśliwy mogąc wyrazić mój szacunek i zachętę do kontynuowania rozpoczętego dzieła, proszę więc Boga, „bogatego miłosierdziem”, o błogosławieństwo dla tych wszystkich, którzy w służbie czerwonokrzyskiej, na podobieństwo chrześcijańskiego miłosierdzia, potrafią okazywać osobom pogrążonym rozpaczy i pozyskiwać dla nich szacunek oraz skuteczne poświęcenie, które humanizuje nasz rozdzierany konfliktami, umęczony świat. Proszę też, by natchnął wszystkich nam współczesnych podobnymi uczuciami. Oby ludzkość przejęła się apelem, który tak bardzo wzruszył Henryka Dunanta: „Wszyscy jesteśmy braćmi!”

Z przemówienia papież Jana Pawła II

Podczas jego wizyty w MKCK – 15 czerwca 1982 r. Genewa.