Pamiętnik TLW 2007
Franciszek Józef Stefan Groer (1887-1965)
Hanna Bojczuk
Franciszek Józef Stefan Groer (1887-1965)
Urodził się 19 kwietnia 1887 r. w Bielsku Białej na Śląsku Cieszyńskim. Był jedynakiem, synem prawnika Wincentego Groera i Zofii z domu Kurzejemskiej. Wychowywał się w atmosferze kultu dla sztuki. Do 14. roku życia rodzice zapewniali mu komfortowe warunki do nauki w domu. W wieku 15 lat zaczął uczęszczać do 5. klasy szkoły średniej im. Wróblewskiego w Warszawie, gdzie jego stryj, Franciszek Ksawery Karol Groer (1848-1910), od 1890 prowadził prywatną praktykę lekarską. Był ginekologiem. W Warszawie praktykował też jego dziadek, chirurg Franciszek Groer (1807-1878), który od 1838 r. był ordynatorem oddziału chirurgicznego w Szpitalu Starozakonnych, a od 1858 r. lekarzem naczelnym Szpitala św. Ducha.
Franciszek Józef Stefan Groer w 1905 r. ukończył gimnazjum w Petersburgu, gdzie jego stryj, po wyjeździe z Warszawy, od 3 lat był wolnopraktykujacym lekarzem ginekologiem.
Po ukończeni gimnazjum F. J. S. Groer powrócił do Warszawy i rozpoczął studia w stołecznym Konserwatorium Muzycznym. Jednakże już w 1906 roku przeniósł się do Wrocławia i tam wstąpił na Wydział Lekarski. Studia lekarskie ukończył w 1911 r. z wyróżnieniem, otrzymując stopień doktora medycyny i chirurgii.
W czasie studiów pracował jako wolontariusz w Zakładzie Chemii Fizjologicznej, pod kierunkiem niemieckiego bakteriologa Richarda F. Pfeiffera (1858-1945). Tam też wykonał eksperymentalną pracę doktorską pt. „Über die Prodigiosusgelationase”.
W 1913 roku przeniósł się do Wiednia i tam po nostryfikacji swojego niemieckiego i rosyjskiego dyplomu pracował jako wolontariusz w klinice pediatrycznej Clemensa C. Pirqueta (1874-1929). Niezależnie od specjalizowania się w pediatrii prowadził badania naukowe nad alergią i odczynem tuberkulinowym, płonicą, błonicą i gruźlicą u dzieci. Wyniki swoich badań nad toksynami błonicy w 1913 r. omawiał podczas obrad Międzynarodowego Kongresu Przyrodników i Lekarzy w Londynie. Po powrocie kontynuował badania naukowe nad antytoksyczną odpornością przeciwbłoniczą i odczynowością ustroju. Przy tej okazji odkrył nieznane jeszcze wówczas spazmolityczne działanie adrenaliny.
W Wiedniu współpracował tez z węgierskim pediatrą i fizjopatologiem Belą Schickiem (1877-1967), który w 1913 r. rozpracował odczyn skórny, pozwalający określić wrażliwość na błonicę. W tym czasie Groer prowadził również badania kliniczne objawów neurologicznych przebiegu chorób zakaźnych oraz odżywiania i diabetyki w ostrych, gorączkowych chorobach zakaźnych. Wynikiem tych badań było wprowadzenie pełnowartościowego odżywiania chorego dziecka, szczególnie w przewlekłych chorobach zakaźnych, takich jak czerwonka i dur brzuszny.
Podczas praktyki lekarskiej w Wiedniu brał udział w opracowaniu projektu utworzenia państwowego instytutu naukowo-badawczego ochrony zdrowia matki i dziecka. W lipcu 1914 r. podczas pobytu w Anglii, pod kierunkiem Kazimierza Funka (1884-1967) prowadził badania witaminologiczne. Kiedy powrócił do Wiednia, powierzono mu stanowisko ordynatora wiedeńskiego Szpitala Wojskowego. W 1915 r. Groer zawarł związek małżeński z Angielką, Cecylia Cumming. W 1918 r. habilitował się na podstawie rozprawy pt. Zur Frage der Bedeutung aspezifisch ergothropen des Serum bei der Heilserumtherapie der Dipthterie”. W tym samym roku nostryfikował swój dyplom w Petersburgu.
W dniu 1 czerwca 1919 r., na zaproszenie Rady Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, objął kierownictwo tamtejszej katedry i kliniki pediatrycznej, po zmarłym prof. Janie Raczyńskim (1865-1918). W tym samym roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego.
We Lwowie Groer dał się poznać jako doskonały organizator. Unowocześnił niewielka klinikę pediatryczną. Stworzył pierwsza w Polsce szkołę pielęgniarek pediatrycznych. Zorganizował prężnie działający ośrodek naukowo-badawczy, uruchomił przykliniczne poradnie specjalistyczne. Podjął tez próbę utworzenia poradni kardiologicznej.
W lwowskim Domu Podrzutków im. Dzieciątka Jezus utworzył klinikę zdrowego dziecka i oddział wcześniaków. Tam tez mieścił się internat dla pielęgniarek pediatrycznych. Zorganizował pierwszą w Polsce poradnie przeciwgruźliczą dla dzieci. Poradnia ta utrzymywała ścisłą łączność z poradnią przeciwgruźlicza dla dorosłych, która mieściła się w Lwowskiej Klinice Chorób Wewnętrznych.
W okresie swojej pracy we Lwowie Groer zreformował odżywianie dzieci gorączkujących i chorych na choroby zakaźne. Zajmował się też badaniem praw rządzących zjawiskami odczynowości dziecka chorego na gruźlicę, definiując tzw. Prawo patergii. Wprowadził metodę alergometryczną umożliwiając śledzenie dynamicznego rozwoju choroby.
W roku 1924 zaproszono go do zorganizowania uniwersyteckiej kliniki pediatrycznej w Belgradzie. Tam też w roku akademickim 1924/1925 prowadził wykłady z pediatrii. Po powrocie do Lwowa (1927), opracował i ogłosił nowy schemat teoretycznego ujęcia istoty choroby zakaźnej, ustalając w nim pojecie higiogenezy, jako zespołu wszystkich zjawisk i mechanizmów prowadzących do wyzdrowienia. Prowadził prace badawcze nad profilaktyką odry. Ustalenia okresu jej zaraźliwości, zmian hemodynamicznych oraz znaczenia odczynu Dicków.
W 1930 roku opisał metodę mierzenia rozległości skórnego odczynu tuberkulinowego. Rok później otrzymał nagrodę fundacji Theodora B. Sachsa za prace w dziedzinie gruźlicy. Dzięki tej nagrodzie w roku akademickim 1931/1932 wyjechał do Stanów Zjednoczonych gdzie jako visiting proffesor wygłosił kilka wykładów na Uniwersytecie Illinois w Chicago. Na spotkaniach z tamtejszymi lekarzami zaprezentował nowy topologiczny schemat pato- i gigiogenezy gruźlicy w zależności od wrażliwości odczynowości ustroju na drażniące produkty prątka gruźlicy. Był to punkt wyjścia do ustalenia prawa patergii.
Po powrocie do Lwowa kontynuował podjęte prace badawcze. W 1933 r., jako pierwszy w Polsce zastosował metody matematyczne do analizy klinicznej. Pierwszy w świecie podał opis kliniczny braku witaminy B2 (awitaminoza B2).
Pod jego kierunkiem w 1938 r. w lwowskiej klinice pediatrycznej wykonano pierwsze w Polsce domostkowe przeszczepienie szpiku kostnego u dziecka chorego na białaczkę. W maju następnego roku pod jej kierunkiem S. Prugalski i I.Lille-Szyszkowicz wykonali pierwszą w Polsce wymienną transfuzje krwi u dziecka (noworodka) pochodzącego od rodziców z konfliktem serologicznym krwi.
W listopadzie 1939 roku, po wkroczeniu wojsk radzieckich do Lwowa, Groer został kierownikiem naukowym działu Ochrony Zdrowia Matki i Dziecka Okręgowego Wydziału Zdrowia. Powierzono mu też funkcję kierownika naukowego tamtejszego Instytutu Matki i Dziecka, filii tego Instytutu w Kijowie. Groer rozbudował ten Instytut, łącząc w nim Domy Dziecka, żłobki, przedszkola i centralną rozlewnie mieszanek. W tym czasie położył też duże zasługi w organizowaniu ochrony zdrowia dziecka na terenie Ukrainy Zachodniej.
W czerwcu 1941 r., po wkroczeniu Niemców do Lwowa, został wyrzucony z mieszkania, był dwukrotnie aresztowany i przesłuchiwany. Uniknął śmierci na skutek interwencji jednego z prominentów niemieckich, którego dziecko było leczone w jego klinice.
W 1944 r., kiedy Lwów znowu znalazł się pod władza radziecka, Groer przystąpił do reorganizacji zniszczonych placówek służby zdrowia. Natychmiast też podjął swoje prace naukowo-badawcze. W 1946 przeniósł się do Krakowa. W przeludnionym wówczas mieście kątem zamieszkał u prof. Tadeusza Gizy.
W 1948 r. objął stanowisko protektora Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu (Zabrze-Rokitnica). W tym czasie był profesorem chorób dziecięcych Zabrzańskiej Akademii Medycznej oraz konsultantem w Sanatorium Przeciwgruźliczym w Rabsztynie. W sierpniu tegoż roku, uczestniczył w obradach I Narady Roboczej, zorganizowanej przez Instytut Gruźlicy w Zakopanem. Dzięki jego inicjatywom sprawnie przebiegała akcja masowych szczepień przeciwgruźliczych w całym kraju.
W tymże 1948 r., dzięki poparciu prof. Janiny Misiewicz, Groer został powołany na stanowisko kierownika oddziału dziecięcego Instytutu Gruźlicy w Warszawie oraz kierownika 120-łóżkowego oddziału pediatrycznego tego Instytutu , Sanatorium im. Marchlewskieo w Otwocku. Profesor Groer przez wiele lat dojeżdżał z Krakowa do pracy w Warszawie i Otwocku, podróż więc odbywał samolotem. Dopiero na rok przed emeryturą otrzymał mieszkanie w stolicy. Dużo uwagi poświęcił zarządzanemu przez siebie oddziałowi pediatrycznemu warszawskiego Instytutu Gruźlicy, który mieścił się w jednym z pawilonów Sanatorium Polsko-Szwedzkiego. W pawilonie tym znajdowały się oddziały dla niemowląt, później dla dzieci w wieku przedszkolnym oraz gruźliczego zapalenia opon mózgowych. Przez cały okres swojej pracy zawodowej, a nawet po przejściu na emeryturę prof. Groer prowadził konsultacje, sprawował nadzór fachowo-naukowy nad wszystkimi oddziałami sanatoriów w Otwocku.
Na bazie oddziału Instytutu Gruźlicy i Sanatorium Dziecięcego w Otwocku powstał ośrodek szkolenia podyplomowego lekarzy w ramach Studium Doskonalenia Kadr Lekarskich. To dzięki staraniom prof. Groera urządzono pawilon na pomieszczenia laboratoryjne i zwierzętarnię.
We wrześniu 1949 r. prof. Groer uczestniczył w obradach IX Zjazdu Przeciwgruźliczego w Łodzi, wygłaszając referat na temat szczepień BCG.
W roku 1951 powierzono mu stanowisko kierownika istniejącego w Warszawie od 1948 r. Instytutu Matki i Dziecka. Stanowisko to objął po prof. Rajmundzie Barańskim (1894-1971) i piastował je do przejścia na emeryturę w 1961 r.
Pracując w Warszawie, brał udział w krajowych i zagranicznych zjazdach, sympozjach i konferencjach, poświęconych walce z gruźlicą u dorosłych i dzieci (Gdańsk 1953), zjazdach przeciwgruźliczych i szczepieniach BCG.
W 1954 r. przy Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie utworzył klinikę gruźlicy dziecięcej.
W 1955 r. otrzymał państwowa nagrodę III stopnia za badania nad gruźlica wieku dziecięcego.
W maju 1957 r. polscy ftyzjatrzy uroczyście czcili 70-lecie urodzin prof. Franciszka Groera i 45-lecie jego pracy zawodowej. Na te okoliczność wydano jubileuszowy numer czasopisma „Gruźlica”. Profesor Groer w 1962 r. zorganizował w Lizbonie międzynarodowe sympozjum na temat krzywicy.
W dorobku naukowym pozostawił ponad 220 prac naukowych, opublikowanych w języku polskim, niemieckim i angielskim. Władał biegle w mowie i piśmie 9 językami europejskimi.
Należał do wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, takich jak: Polska Akademia Umiejętności, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Towarzystwo Naukowe we Lwowie, Towarzystwo Lekarskie Wileńskie, Towarzystwo Lekarskie Lwowskie, w którym w latach 1920-1924 był członkiem zarządu, sprawującym funkcje bibliotekarza. Był też honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Ftyzjopneumonologicznego. Tytuł ten nadał mu ogół ftyzjatrów polskich dla uczczenia jego zasług naukowych i organizacyjnych w zakresie ftyzjopediatrii polskiej. Jako członek Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego w latach 1958-1964 piastował urząd prezesa tegoż Towarzystwa.
Profesor Groer był członkiem Amerykańskiej Akademii Przeciwgruźliczej, Amerykańskiego Towarzystwa Schorzeń Klatki Piersiowej Towarzystwa Lekarskiego Południowej Kalifornii, Węgierskiego Towarzystwa Lekarskiego i Szwajcarskiego Towarzystwa Pediatrycznego.
W okresie pobytu we Lwowie, jako mecenas sztuki i muzyki, w latach 1932-1933 kierował Opera Lwowską. Jego pasja była muzyka i fotografa artystyczna. W 1939 r. własnym kosztem urządził we Lwowie wystawę fotograficzną, na której wyeksponował 300 swoich prac. Był miłośnikiem psów i automobilistą.
Jego uczniowie i współpracownicy, pracujący nad zagadnieniami alergometrii w gruźlicy i skrofuloidzie oskrzeli, tworzyli tzw. szkołę Groerowską.
Profesor Groer zmarł 16 lutego 1965 r. w Warszawie, w wieku 77 lat. Pozostawił żonę i dwie córki, Zofię i Marię. Jest pochowany na cmentarzu Powązkowskim, w grobowcu rodzinnym, w którym przed laty spoczęli jego dziadek i stryj. Śród rodzinnych pamiątek pozostało kilka odznaczeń, m.in. Krzyż Honorowy austriackiego Czerwonego Krzyża, który Groer otrzymał w 1917 r., oraz medal Uniwersytetu w Montpellier i węgierski medal im. Kleebergsberga, przyznany mu za badania nad gruźlicą.
Piśmiennictwo:
Maciej Demel, Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich. „Archiwum Historii Medycyny” Tom XXIX, 1966, nr 4, s.442.
Stanisław Hornung, Prof. dr med. Franciszek Groër. (Wspomnienie pośmiertne). “Gruźlica” XXXIII, 1965, nr 8, s.629-631.
Stanisław Kubicz, Groër Franciszek (1887-1965) w: Słownik biograficzny zasłużonych pediatrów polskich pod red. Prof. dr. Med. Edwarda Wilkoszewskiego. Zeszyt 1. Warszawa 1985, s.51-58.
Stanisław Łoza, Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa 1939, s.98.
Pięćdziesięcioletni jubileusz Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego (1877-1927). Lwów 1928, s.(po 40) tabela. Skład Wydziału Towarzystwa Lekarskiego Lwowskiego (1908-1928).
A.Ś. (Andrzej Śródka), Album lekarzy i farmaceutów polskich. 37. Franciszek Groër (19 IV 1887 Bielsko-Biała – 16.II.1965 Warszawa). „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” Tom 50, 1987, zeszyt 2, s. 333-334.
Andrzej Śródka, Groer Franciszek Józef Stefan w: Biogramy uczonych polskich. Część VI. Nauki medyczne. Zeszyt 1: A-Ł. Wrocław 1990, s.196-201.