Pamiętnik TLW 2011
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego
Janusz Stefan Wasyluk
Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego
W ubiegłym roku minęło 40 lat od utworzenia Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego (CMKP) i powierzenia funkcji dyrektora nowo powstałej wyższej uczelni medycznej jej głównemu twórcy i organizatorowi, profesorowi Edwardowi Rużylle.
Potrzeba takiej uczelni była odczuwana na długo przed utworzeniem CMKP – w związku z szybkim rozwojem nauk medycznych i koniecznością uzupełnienia wiedzy kadry lekarskiej uszczuplonej przez wojnę. Z inicjatywy grona profesorów warszawskich, zwłaszcza Walentego Hartwiga, Stefana Łukasika, Edwarda Rużyłły i innych, utworzono Instytut Doskonalenia i Specjalizacji Kadr Lekarskich (pod kierownictwem Marcina Kacprzaka), przekształcony później w Studium Doskonalenia Lekarzy (SDL) w Akademii Medycznej w Warszawie. Inspiracją były podobne rozwiązania w Wielkiej Brytanii, gdzie Edward Rużyłło spędził lata wojenne, udzielając się tam na specjalnie utworzonym dla Polaków Wydziale Lekarskim Uniwersytetu w Edynburgu.
Studium Doskonalenia Lekarzy pod kierunkiem znakomitego internisty i endokrynologa, prof. Walentego Hartwiga, rozwijało się bardzo dynamicznie, pozyskując wybitnych lekarzy naukowców na kierowników klinik, które były zlokalizowane w wielu warszawskich szpitalach: Wojewódzkim przy ul. Czerniakowskiej, Bielańskim, na Solcu, Grochowskim, Sióstr Elżbietanek na Mokotowie i innych. Ale był to okres represji stalinowskich wobec bezpartyjnych przedstawicieli środowiska naukowego. Tworzenie krajowego systemu kształcenia podyplomowego lekarzy zostało zakłócone odwołaniem prof. W. Hartwiga ze stanowiska kierownika SDL przez władze partyjno-rządowe za jego udział w dorocznej pielgrzymce pracowników służby zdrowia do Częstochowy. Jednak rosnące potrzeby ochrony zdrowia wymagały kontynuacji i rozwoju systemu kształcenia oraz specjalizacji lekarzy i farmaceutów po dyplomie. Dzieło prof. Hartwiga przejął najpierw chirurg ortopeda prof. Stefan Łukasik, a po nim (1962) internista, prof. Edward Rużyłło.
W roku 1970 rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów utworzone zostało Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego; działało w oparciu o ustawę o szkolnictwie wyższym z 1958 roku. Nowa wyższa uczelnia medyczna uzyskała prawo nadawania stopni naukowych doktora nauk medycznych i biologii, doktora habilitowanego w tych dziedzinach oraz wnioskowania o nominacje profesorskie. Uzyskała także własny gmach przy ul. Marymonckiej 99 na zakłady nauk podstawowych, cele administracyjne i sale wykładowe oraz budynek przy ul. Schroegera na bibliotekę, miejsca hotelowe i zaplecze gospodarcze. Bazę kliniczną stanowiły warszawskie szpitale.
Celem działania Centrum Medycznego było i jest kształcenie podyplomowe pracowników ochrony zdrowia (lekarzy, lekarzy dentystów, farmaceutów, diagnostów laboratoryjnych, ratowników medycznych), a także jego organizacja w wymiarze krajowym oraz wypracowywanie optymalnych metod i form tego kształcenia. We wczesnym okresie po dyplomie jest to z reguły specjalizacja w zawodzie (za specjalizację uznana została również medycyna rodzinna); w późniejszych latach jest to uzupełnianie wiedzy i doskonalenie umiejętności zawodowych, nazywane zwykle „kształceniem ustawicznym”. Służą temu różnego rodzaju kursy, sympozja, konferencje i warsztaty dydaktyczne, a także kształcenie indywidualne w klinikach i zakładach nauk podstawowych.
Strukturę uczelni określa jej statut, opracowany przez Radę Naukową pod kierunkiem jej wieloletniego przewodniczącego, a zarazem dyrektora CMKP, prof. dr. hab. med. Edwarda Rużyłły – internisty, kombatanta II wojny światowej, „maczkowca”, humanisty, a zarazem świetnego organizatora. Tworząc nową uczelnię podyplomową rozumiał, że oprócz wydziałów kliniczno-dydaktycznych potrzebne jej są także nauki podstawowe i społeczne.
Stąd oprócz wydziałów (Studium) Medycyny klinicznej, Stomatologicznego i Farmaceutycznego (usytuowanego w Bydgoszczy), w strukturze CMKP znalazły się także Nauki Podstawowe i Nauki Społeczne (obecnie Szkoła Zdrowia Publicznego) oraz Zakłady Informatyki i Dydaktyki Medycznej.
W miarę rozwoju uczelni zwiększała się liczba klinik, poświęconych kształceniu podyplomowemu, rozsianych po warszawskich szpitalach. Po wielu perypetiach udało się
pozyskać dwa z nich na szpitale kliniczne CMKP – dawny Szpital Wojewódzki przy ul. Czerniakowskiej, któremu nadano imię znakomitego internisty, profesora Witolda Orłowskiego, oraz Szpital Ortopedyczno-Urazowy w pobliskim Otwocku, który otrzymał imię sławnego chirurga ortopedy, profesora Adama Grucy. W obu tych szpitalach (łącznie 736 łóżek) leczonych jest rocznie około 17 tys. chorych; wykonuje się tam ponad 480 tys. badań diagnostycznych, 90 tys. badań obrazowych, ponad 9 tys. zabiegów operacyjnych i więcej niż 95 tys. porad ambulatoryjnych i konsultacji.
Jednak w dalszym ciągu wiele klinik CMKP znajduje gościnę w różnych warszawskich szpitalach miejskich: Klinika Kardiologii w Szpitalu Grochowskim, kliniki Chirurgii Naczyniowej, Endokrynologii i Pediatrii w Szpitalu Bielańskim, Klinika Gastroenterologii i Hepatologii w Centrum Onkologii, kliniki Neurochirurgii i Otolaryngologii w Szpitalu Bródnowskim, Klinika Urologii w Szpitalu Międzyleskim. Niektóre dawne kliniki zostały zlikwidowane lub przeniosły się w inne miejsce: Chorób Wewnętrznych oraz Chirurgii Ogólnej w Szpitalu na Solcu (obecnie Śródmiejski), kliniki w Szpitalu Sióstr Elżbietanek przy ul. Goszczyńskiego, w Dziekanowie Leśnym… Ale w miarę potrzeby tworzone są nowe kliniki i zakłady; ostatnio utworzono Klinikę Medycyny Ratunkowej oraz Geriatrii.
Dysponując tak rozległą bazą kliniczną, CMKP jest w stanie zapewnić miejsca szkolące dla ponad 20 tysięcy uczestników rocznie na około 600 kursach, co stanowi 70%
szkoleń tego typu w kraju. Pozostałe 30 % kursów organizowanych i finansowanych przez CMKP przeprowadzane jest w ośrodkach klinicznych instytutów naukowo-badawczych.
Tak szeroką działalność dydaktyczną uczelnia zawdzięcza znakomitej kadrze nauczycieli akademickich. Stanowi ją obecnie około 280 osób – w tej liczbie 70 samodzielnych pracowników naukowych (profesorów i doktorów habilitowanych) oraz 90 adiunktów ze stopniem naukowym doktora. Sądzę, że do osiągnięć dydaktycznych tego grona nauczycieli przyczynił się w dużej mierze program zajęć doskonalących umiejętności nauczycielskie (tzw. teacher training), oferowane przez Zakład Dydaktyki. W okresie, kiedy byłem zastępcą dyrektora CMKP ds. nauki i dydaktyki, wprowadziłem obowiązek uczestniczenia w programie „Minimum pedagogiczne” wszystkich nauczycieli akademickich uczelni, awansowanych na stanowisko adiunkta. W zajęciach tych, mających formę tygodniowych kursów lub warsztatów dydaktycznych, uczestniczyło również wiele osób z innych uczelni medycznych.
Od kilku lat działa w CMKP Studium Doktoranckie, którego uczestnicy także biorą udział w tych zajęciach. W przyszłych doktorach nauk medycznych lub biologicznych upatrujemy kandydatów na nauczycieli akademickich w klinikach i zakładach teoretycznych.
Oprócz działalności dydaktycznej i leczniczej nauczyciele akademiccy CMKP prowadzą znaczącą działalność naukową, realizując liczne prace badawcze: własne, statutowe oraz w ramach tzw. grantów krajowych i międzynarodowych. Omawianie jej wykraczałoby jednak poza ramy niniejszego opracowania.
Jednym z ważniejszych zadań CMKP było i jest organizowanie egzaminów specjalizacyjnych. W latach wcześniejszych uczelnia była głównym współorganizatorem tych egzaminów – wespół z akademiami medycznymi i krajowym nadzorem specjalistycznym.
W okresie 1985-1990 kierowany przeze mnie Zakład Dydaktyki Medycznej wprowadził po raz pierwszy do egzaminów zestawy 180 zadań (pytań) testowych w 4 głównych specjalnościach (interna, chirurgia ogólna, pediatria, położnictwo i ginekologia); wkrótce potem egzaminem testowym objęto medycynę rodzinną i inne specjalności. Było to konieczne, gdyż w czasie niektórych sesji (dwa razy w roku) liczebność zdających przekraczała 1000 osób (!). Sprawdzian testowy obiektywizował proces pomiaru wiedzy i umożliwiał egzaminatorom w czasie następnych etapów egzaminu (ustnego i praktycznego) nie tylko sprawdzanie wiadomości (odpytywanie), ale także bardziej wszechstronną ocenę kandydata na specjalistę. System ten – z pewnymi modyfikacjami – utrzymuje się do dziś; pytania testowe przygotowywane są przez niezależną instytucję: Centrum Egzaminów Medycznych (CEM) – na wzór amerykańskiego National Board of Medical Examiners.
W miarę upływu lat zmieniały się cele szczegółowe i kierunki działalności CMKP oraz podstawy prawne, na których oparta jest ta działalność. Akademie medyczne stały się uniwersytetami medycznymi, na większości z nich są wydziały kształcenia podyplomowego. Kształceniem podyplomowym lekarzy zajmują się także Izby Lekarskie oraz wiele prywatnych organizacji. Pojawiły się duże programy unijne, wspierające kształcenie specjalistów w „deficytowych” specjalnościach. Problem zapewnienia specjalistycznej opieki lekarskiej rozszerzył się o całą Europę.
Obecnie uczelnia działa na podstawie ustaw „Prawo o szkolnictwie wyższym” z 2006 r. i „Zakłady Opieki Zdrowotnej” z 1990 r. oraz innych ustaw obowiązujących uczelnie wyższe.
Ogólnokrajowe zadania CMKP odnoszące się do specjalizacji lekarskich, określone w odpowiednich zarządzeniach Ministra Zdrowia, obejmują:
1. Działania związane z akredytacją zakładów leczniczych uprawnionych do prowadzenia specjalizacji,
2. Opracowanie programów specjalizacji pod kierunkiem krajowych zespołów specjalistycznych,
3. Sporządzanie i aktualizowanie wykazu obowiązkowych kursów specjalizacyjnych,
4. Weryfikację stażów specjalizacyjnych, tytułu specjalisty, równoważności tego tytułu u lekarzy cudzoziemców,
5. Organizowanie egzaminów specjalizacyjnych we współpracy z CEM,
6. Prowadzenie rejestru lekarzy odbywających specjalizację – a jest ich ponad 20 tysięcy(!).
Na koniec należy wymienić dyrektorów, którzy przez 40 lat istnienia Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego z poświęceniem pełnili obowiązki rektorskie, przewodnicząc Radzie Naukowej, zdobywając potrzebne fundusze i kierując rozwojem uczelni. Byli to profesorowie: Edward Rużyłło (internista), Bohdan Lewartowski (fizjolog), Jan Doroszewski (informatyk), Ryszard Brzozowski (internista), Jan Józef Kuś (laryngolog), Walerian Staszkiewicz (chirurg naczyniowy), Jadwiga Słowińska-Srzednicka (internista) i Joanna Jędrzejczak (neurolog).