Pamiętnik TLW 2007
Bronisław Choynowski, dermatolog warszawski (1836-1870)
Hanna Bojczuk
Bronisław Choynowski, dermatolog warszawski (1836-1870)
Bronisław Choynowski, profesor kliniki terapeutycznej Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, urodził się 3 maja 1836 roku, we wsi Muszyńce, powiat zwinogrodzki, guberni kijowskiej na Ukrainie. Był synem Adama Choynowskiego i Felicji z domu Kozakowskiej.
Początkowe nauki pobierał w domu, a od 1846 r. w złotopolskiej szkole szlacheckiej, z której w 1849 r. został przeniesiony do gimnazjum w Białej Cerkwi. Gimnazjum to ukończył ze złotym medalem w 1853 roku. W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu św. Włodzimierza w Kijowie. W roku 1858 uzyskał tam dyplom lekarza cum eximia laude oraz posadę asystenta kliniki terapeutycznej, kierowanej wówczas przez profesora Ju. I. Macona. W 1860 roku Towarzystwo lekarzy kijowskich powierzyło mu funkcje sekretarza. Od tego też roku Choynowski zaczął redagować protokoły posiedzeń i sprawozdania z czynności tego Towarzystwa i zamieszczał je w redagowanym przez Benjamina Miliota czasopiśmie „Sowremennaja medicina”.
Stopień doktora medycyny otrzymał w 1863 r., po obronie pracy pt. ‘O dobowem wahaniu temperatury” ciała ludzkiego w stanie zdrowia i podczas choroby, mierzonej za pomocą termometru. Następnie został wysłany w podróż naukową. Prawie przez dwa lata praktykował w szpitalach Wiednia i Paryża. Zwiedzał tez szpitale w Pradze Czeskiej, Krakowie i Berlinie.
W Wiedniu uczęszczał na wykłady prof. Ferdynanda Hebry (1816-1880). Tam też zapoznał się z pracą wiedeńskiej kliniki dermatologicznej.
W Paryżu słuchał wykładów takich internistów, jak: Monneret, J. B. Bouillaud i P. A. Piorry. Poznał działalność szpitala L`Hotel Dieu i L`Hotel du Midi, w którym leczono wenerycznie chorych mężczyzn, oraz l`Hotel de Lorraine, szpitala przeznaczonego dla syfilitycznie chorych kobiet. Zapoznał się też z działalnością ośrodka francuskiej szkoły dermatologów w szpitalu Saint Louis. Tam poznał profesorów Hardégo i E. Bazina.
Zdaniem Choynowskiego wykłady i zajęcia kliniczne prowadzone przez prof. Hardego stały na wysokim poziomie, a sposoby nauczania dermatologii pod wieloma względami przewyższały metody stosowane w wiedeńskiej klinice prof. Hebry.
W 1865 roku Choynowski powrócił do Kijowa. Otrzymał propozycję objęcia posady lekarza dworskiego u jednej z najbogatszych rodzin arystokratycznych na Ukrainie. Pomimo bardzo korzystnych warunków materialnych, posady tej nie przyjął, ponieważ zamierzał poświecić się pracy naukowej. Wyjechał więc do Warszawy z nadzieją uzyskania stanowiska wykładowcy w Szkole Głównej Warszawskiej (1862-1869).
W Warszawie osiedlił się na początku 1865 r., kiedy wszystkie katedry Szkoły Głównej były już obsadzone. Musiał zadowolić się otrzymaną 19 września nominacją na prywatnego (honorowego) docenta patologii i terapii szczegółowej tejże Szkoły. W listopadzie 1865 r. wygłosił tu wykład inauguracyjny pt. „O znaczeniu nauczania klinicznego”, a od 11 listopada – po raz pierwszy w Warszawie – rozpoczął wykłady z dermatologii.
Ze specjalnością tą Choynowski zetknął się podczas swego pobytu w Wiedniu u austriackiego dermatologa, prof. Ferdynanda Hebry (1816-1880). A ponieważ dotychczas w Warszawie nie nauczano studentów chorób skóry jako samodzielnego przedmiotu, w swoich wykładach opierał się na klasyfikacji chorób skóry, opracowanej właśnie przez prof. Hebrę. Tego samego roku w redagowanym wówczas przez Ludwika Natansona „Tygodniku Lekarskim” opublikował pracę pt. „Pogląd na rozwój historyczny i obecne stanowisko dermatologii”.
Rok później przyłączył się do grona założycieli „Gazety Lekarskiej”, gdzie był współredaktorem sekcji medycyny wewnętrznej. Wspólnie z nim materiały do tej sekcji przygotowywali: P. Girsztowt, A. Le Brun, F. Nawrocki i H. Łuczkiewicz. Wtedy też dla wydawanej przy „Gazecie Lekarskiej” „Biblioteki Umiejętności Lekarskich” Choynowski podjął się opracowania podręcznika chorób skóry, którego jeszcze nie było.
W Szkole Głównej poznał kilku lekarzy, członków Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego. Chcąc zostać jego członkiem, za pośrednictwem Wilhelma Lubelskiego (1832-1891) złożył rękopis swojej pracy o oddechu krtaniowym. Zaprezentowaną przez niego kandydaturę dr. Choynowskiego poparli Mieczysław Malcz (1837-1929) i Janusz F. Nowakowski (1832-1883). Ocenę przedstawionej pracy kandydata na członka TLW przygotował dr Ignacy Baranowski (1833-1919), który swoją opinię, odczytaną na posiedzeniu Towarzystwa w dniu 19 marca 1867 r., zakończył słowami: „… Praca doktora Choynowskiego ma taką wartość naukową, iż Towarzystwo przyjmuje jej autora do swego grona ma pewną rękojmię zyskania dzielnego towarzysza i pomocnika w pracach naukowych”. Zaproponował też, aby przedstawiona rozprawa dr. Choynowskiego w całości została opublikowana w „Pamiętniku” Towarzystwa „w celu jej rozpowszechnienia wśród większej rzeszy czytelników”.
Doktor Bronisław Choynowski został przyjęty do Towarzystwa w dniu 7 maja 1867 r., a jego pracę „O oddechu krtaniowym” zamieszczono w 57. Tomie „Pamiętnika TLW”.
W tym samym roku techniką litograficzną wydał swoje odczyty z dermatologii, wygłaszane w Szkole Głównej w roku akademickim 1865/1866. „Odczyty” te były pierwszym polskim opracowaniem dermatologii, do którego wprowadzono polskie mianownictwo dermatologiczne.
Zajęcia z dermatologii Choynowski prowadził w klinice chirurgicznej prof. Aleksandra Le Bruna w Szpitalu Dzieciątka Jezus oraz w Szpitalu Ujazdowskim u prof. Polikarpa Girsztowta.
Na posiedzeniu Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego w dniu 7 stycznia 1868 r. Choynowskiemu powierzono funkcje redaktora „Pamiętnika TLW”. Funkcji tej nie przyjął, wymawiając się licznymi zajęciami i planowana podróżą zagraniczną. Funkcje tę od 16 stycznia objął Janusz F. Nowakowski.
W roku 1868 studenci wyższych kursów Wydziału Lekarskiego Szkoły Głównej Warszawskiej: Konrad Dobrski, Kazimierz Filipowicz, Jakub Gutwein, Jan Kisiel, Wiktoryn Kosmowski, Wacław Mayzel, Jan Rode i Apolinary Thieme, zwrócili się do Choynowskiego z prośbą o zaopiniowanie dzieła niemieckiego klinicysty Feliksa Niemayera (1820-1871) pt. Lehrbuch der Speciellen pathologie und Therapie (Berlin 1868), które zamierzali przetłumaczyć na język polski. Nie tylko poparł ich inicjatywę, lecz także obiecał zasilić własnymi funduszami wydania tego dzieła.
Choynowski ma również swój niebagatelny udział w działalności społecznej Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego. Otóż na posiedzeniu w dniu 15 września 1868 r. poinformował, że jego przyjaciel z Ukrainy, dr Benjamin Milliot, przysłał mu sumę 300 rubli srebrem wraz z prośbą o przekazanie jej Towarzystwu Lekarskiemu Warszawskiemu na ufundowanie nagrody konkursowej za najlepsze dzieło treści topograficzno-lekarskiej, dowolnie wybranego miasta lub powiatu w Królestwie Polskim albo guberni podolskiej, w której spędził młodzieńcze lata. Milliot proponował trzyletni okres konkursowy, licząc od dnia 1 stycznia 1869 r., do sierpnia 1871 r. Towarzystwo propozycję tę przyjęło i wydelegowało Choynowskiego do komitetu, którego zadaniem było obmyślanie programu prac konkursowych o tematyce topograficzno-lekarskiej. Opracowany przez ten komitet program miał być wytyczną dla ubiegających się o nagrody konkursowe TLW.
W dniu 23 września 1869 r., po otwarciu Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, Choynowski otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego katedry patologii i terapii szczegółowej oraz dyrektora kliniki terapeutycznej szpitalnej. Wówczas wykłady z dermatologii objął po nim sprowadzony z Petersburga Rosjanin, Ernest von Traufetter.
W marcu następnego roku Choynowski otrzymał jedną salę w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Jednakże sala wkrótce została zapełniona pacjentami chorymi na tyfus plamisty. Z tymi chorymi Choynowski przebywał wiele godzin przed południem i do późnych godzin wieczornych. Zaraził się od nich tyfusem. Nie udało się go uratować.
Zmarł 6 kwietnia 1870 r. w wieku 33 lat. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Pogrzeb odbył się w dniu 8 kwietnia 1870 r. Przemówienie pożegnalne nad grobem wygłosił dziekan Wydziału Lekarskiego ówczesnego Uniwersytetu Warszawskiego, a zarazem prezes Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, profesor Włodzimierz Brodowski (1825-1903).
Po śmierci Choynowskiego 47 jego przyjaciół, wśród nich krewni Gaspar i Wincenty Kozakowscy, zebrało sumę 1046 rubli i 14 kopiejek na opłatę za miejsce, wymurowanie grobu i wzniesienie na nim pomnika. Z sumy tej na kamienna rzeźbę, wykonaną przez artystę Faustyna Juliusza Cenglera (1828-1886), wydano 600 rubli. Za miejsce i wymurowanie grobu zapłacono 139 rubli, a za ogłoszenie w prasie 4 ruble 25 kopiejek.
Z „Listy ofiarodawców na pomnik i premium imienia ś.p. Dra Bronisława Choynowskiego” wynika, że znaczącą ofiarę 750 rubli złożyli krewni Gaspar i Wincenty Kozakowscy. Z tej sumy pokryto wszystkie koszty związane z opłatą miejsca i wymurowanie grobu, wynagrodzenie rzeźbiarza, opłatę za ogłoszenia w prasie. Z dobrowolnych składek przyjaciół zmarłego zebrano 296 rubli i 14 kopiejek.
Po potraceniu wydatków do dyspozycji Towarzystwa pozostało 302 ruble i 89 kopiejek. Sumę tę prezes Włodzimierz Brodowski złożył Towarzystwu na posiedzeniu w dniu 19 grudnia 1871 r. Wówczas postanowiono utworzyć z niej dwie nagrody imienia doktora Bronisława Choynowskiego, każda po 150 rubli. W celu wymyślenia tematów prac wybrano komitet w składzie W. Brodowski, W. Szokalski, I. Baranowski, H. Hoyer, H. Fudakowski, F. Nawrocki, L. Konitz i J. Kosiński. Pozostałe 2 ruble 89 kopiejek przekazano na fundusz istniejącej przy Towarzystwie Kasy Wsparcia Podupadłych Lekarzy oraz Wdów i Sierot Biednych po Lekarzach Pozostałych.
Na posiedzeniu Towarzystwa w dniu 20 lutego 1872 r. wyżej wymieniony komitet zaproponował, aby do nagrody konkursowej imienia Doktora Bronisława Choynowskiego ogłosić dwa następujące tematy:
1) wykazać za pośrednictwem doświadczeń o ile w jednej z zakaźnych chorób (np. diphtheritis, zapalenie purerperalnr, septicaemia …) nauka o posożytnem jej pochodzeniu jest uzasadniona lub nie.
2) Rozbiór wpływu zimnych kąpieli na przebieg chorób gorączkowych na zasadzie własnych spostrzeżeń.
Termin ostatecznego złożenia rozprawy wyznaczono na dzień 1 marca 1872 r. Ponieważ do tego czasu nie nadesłano żadnej pracy, Towarzystwo Lekarskie Warszawskie postanowiło przedłużyć okres konkursowy do 15 grudnia 1874 roku.
Jednakże i tym razem w oznaczonym terminie nie nadesłano żadnej pracy. Dlatego też na posiedzeniu Towarzystwa w dniu 16 lutego 1875 r. Wiktor Szokalski zaproponował ogłosić nowe tematy, a do ich obmyślenia zaprosić kolegów: W. Brodowskiego, I. Baranowskiego, T. Chałubińskiego, J. Rogowicza, K. Rosego.
Komitet ten szybko wywiązał się z powierzonego mu zadania i już na posiedzeniu w dniu 1 kwietnia 1875 r. przedstawił nowe tematy do nagrody konkursowej im. Bronisława Choynowskiego. Były to dwa tematy:
1) Rozebrać wpływ kąpieli podawanych z celem obniżenia ciepłoty ciała w chorobach gorączkowych.
2) Dokładne określenie wskazań do użycia ścieśnionego powietrza, oparte na własnych doświadczeniach.
Tym razem na konkurs wyznaczono termin dwuletni, licząc od 1 czerwca 1875 r. do 1 czerwca 1877 roku.
Na posiedzeniu Towarzystwa w dniu 5 czerwca 1877 r. poinformowano, że na konkurs im. Choynowskiego nadesłano pracę na temat pierwszy. Do oceny tej pracy wybrano komitet w składzie: K.Dobrski, W.Szyszło i F. Śliwicki.
Wkrótce, bo już na pierwszym posiedzeniu Towarzystwa w dniu 4 grudnia 1877 r., komitet zaproponował, aby nagrodę im. Bronisława Choynowskiego, w wysokości 150 rubli przyznać autorowi tej pracy pt. „Przyczynek do leczenia chorób gorączkowych chłodnemi kąpielami”, którym okazał się Aleksander Fabian (1847-1911), młody lekarz wschodniego okręgu górniczego w Suchedniowie.
Pracę Aleksandra Fabiana, napisaną na konkurs Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego, Towarzystwo zamieściło w swoim ‘Pamiętniku”. Poprzedzała ją następująca dedykacja:
„Drogiej pamięci profesora Doktora Bronisława Chojnowskiego, dzielnego lekarza, znakomitego badacza, nieodżałowanego przewodnika i przyjaciela w hołdzie niewygasłej czci tę pracę poświęcam
Autor
Maj 1877 rok”
Tak sfinalizowano utworzoną w dniu 19 grudnia 1871 r. pierwsza nagrodę konkursową im. doktora Bronisława Choynowskiego.
W dziejach Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego była to kolejna, czwarta nagroda konkursowa, promującą naukę. Pierwsza nagrodę Towarzystwo Lekarskie Warszawskie ogłosiło w 1851 roku. Druga w 1868 r. Była to nagroda im. Adama B. Helbicha. W tym samym roku ogłoszono kolejną, trzecią nagrodę konkursową, tym razem z funduszu ofiarowanego przez wspomnianego już dr. Benjamina Milliota.
Nowy temat do drugiej i ostatniej nagrody im. Bronislawa Choynowskiego, po kilku nieudanych próbach, ogłoszono 1 kwietnia 1878 roku, wyznaczając termin jednoroczny, tj. do 1 kwietnia 1879 r. Nagroda miała być przyznana autorowi najlepszej pracy z dziedziny higieny publicznej miasta Warszawy lub innego miasta polskiego. Ponieważ i tym razem w oznaczonym terminie nikt nie nadesłał pracy, termin konkursowy przedłużono do 1 kwietnia 1880 r.
Wkrótce otrzymano pracę pt. „Wodociągi krakowskie”. Członkowie komitetu konkursowego oceniający tę prace w swoim sprawozdaniu m.in. napisali: „… cierpliwość i trudy autora oraz jasność wykładu nakazuje przyznać mu nagrodę… za pracę, która będzie doskonałym podręcznikiem dla innych miast naszych, w których zaplanowano prace poszukiwawcze w celu zaopatrzenia mieszkańców w wodę”.
Po otwarciu koperty z nazwiskiem autora okazało się, ze był nim dr Bolesław Lutostański (1837-1890) z Krakowa.
Tak zakończono sprawę doktora Bronisława Choynowskiego. Z procentów od dwóch sum przeznaczonych na nagrody jego imienia uzbierała się suma 72 rubli i 78 kopiejek. Na dorocznym posiedzeniu administracyjnym w dniu 20 grudnia 1881 r. postanowiono sumę tę przelać na fundusz Biblioteki Towarzystwa.
Piśmiennictwo
Ignacy Baranowski, Sprawozdanie z rozprawy Dra Bronisława pt. „O oddechu krtaniowym”. „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T.57, 1867, zeszyt 3, s.174-187.
Włodzimierz Brodowski, Nekrologia. Ś.p. Bronisław Choynowski. „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 63, 1870, zeszyt 4, s.211-216.
Bronisław Choynowski, O oddechu krtaniowym. „Pam. Tow. Lek. Warsz.” Tom LVII, 1867, zeszyt 3, s.205-236 i Tom LVIII, 1867, zeszyt 3, s.285-311.
Bronisław Choynowski, Pogląd na rozwój historyczny i obecne stanowisko dermatologii. „Tygodnik Lekarski” R.XIX, 1865, nr 47, s.369-372, nr.48, s.377-380.
Aleksander Fabian, Przyczynek do leczenia chorób gorączkowych chłodnemi kąpielami. Rzecz napisana na temat konkursowy Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego pod tytułem: „Rozebrać wpływ kąpieli podawanych z celem obniżenia gorączki”. „Pam. Tow. Lek. Warsz.” Tom 74, 1878, zeszyt 2, s.225-371.
Piotr Makarewicz, W stulecie działalności naukowej prof. dr Bronisława Chojnowskiego 1869-1968. „Przegląd Dermatologiczny”, Tom LV, 1968, nr 3, s.363-368.
Niemeyer w polskim tłumaczeniu. „Gazeta Lekarska” Rok III, Tom V, 1868, nr 24, s.383-384.
Piotr Szarejko, Słownik lekarzy polskich XIX wieku. Tom III, Warszawa 1995, s.84-85
Ludwik Zembrzuski, Chojnowski (Choynowski) Bronisław (1836-1870). W: „Polski słownik biograficzny”, Kraków 1937, s.401-402.
Posiedzenie 3 ogólne, dnia 22 stycznia 1867 roku. „Pam. Tow. Lek. Warsz.” Tom 57, 1867, zeszyt 2, s.167-168.
Posiedzenie wyborcze dnia 7 maja 1867 roku. Tamże, Tom 58, 1867, zeszyt 1, s.42.
Posiedzenie 1e, wyborcze dnia 7 stycznia 1868 roku. Tamże, Tom 59, 1868, zeszyt 1, s.25.
Posiedzenie 2e nadzwyczajne dnia 16 stycznia 1868 roku. Tamże, s.25-26.
Posiedzenie z dnia 6 kwietnia 1870 roku. Tamże, Tom 64, 1870, zeszyt 1, s.2.
Posiedzenie 23 (administracyjne) dnia 19 grudnia 1871 roku. Tamże, Tom LXVII, 1872, zeszyt 1, s.58.
Dodatek do protokołu z posiedzenia Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego z dnia 20 lutego 1872 roku. Lista ofiarodawców na pomnik i premium imienia ś.p. Dra Bronislawa Choynowskiego, profesora Warszawskiego Uniwersytetu. „Pam. Tow. Lek. Warsz.” Tom 67, 1872, zeszyt 1, s.147-148.
Posiedzenie Xe, dnia 18 maja 1875 roku. tamże, Tom LXXI, 1875, zeszyt 3, s.379.
Posiedzenie XXVIII, dnia 74 grudnia 1877 roku. Tamże, Tom LXXIV, 1878, zeszyt 1, s.173-189.
Rachunek Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego. Tamże, LXXVII, 1881, zeszyt 2, s.434 i 436.
Rachunek Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego. Tamże. Tom LXXVIII, 1882, zeszyt 2, s.436.